Ρωμαϊκό αγαλματίδιο του 2ου αιώνα αποκαλύπτει στοιχεία μιας σπάνιας γενετικής πάθησης – Η παραμορφωμένη ιέρεια

Σε μια ανακάλυψη που διαπλέκει την αρχαιολογία, την ιστορία της τέχνης και την ιατρική, ένα χάλκινο ειδώλιο του 2ου αιώνα μ.Χ. παρέχει ενδείξεις μιας σπάνιας γενετικής πάθησης, γνωστής ως σύνδρομο Crouzon, η οποία όπως φαίνεται υπήρχε και στην αρχαιότητα.

Το ειδώλιο, που ανασύρθηκε κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ανασκαφών στο όρος Cividade, παρουσιάζει ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά του προσώπου, όπως εξωφθαλμό (προεξέχοντα μάτια), εξωτροπία (απόκλιση των ματιών) και ασυμμετρία του προσώπου. Αυτές οι ιδιαιτερότητες οδήγησαν

τους ερευνητές να χρησιμοποιήσουν την τεχνική της εικονοδιάγνωσης, η οποία χρησιμοποιεί την τέχνη για τον εντοπισμό πιθανών ιατρικών καταστάσεων του παρελθόντος.  Το αγαλματίδιο ανακαλύφθηκε στην Bracara Augusta, τη σημερινή Μπράγκα, στη βόρεια Πορτογαλία.

Η προτεινόμενη διάγνωση είναι το σύνδρομο Crouzon, μια μορφή κρανιοπροσωπικής δυσόστωσης. Αυτή η γενετική διαταραχή, που προκαλείται από μια μετάλλαξη, έχει ως αποτέλεσμα το πρόωρο κλείσιμο των κρανιακών ραφών με αποτέλεσμα να δημιουργούνται παραμορφώσεις του προσώπου.

Μπροστινή και οπίσθια όψη του αγαλματιδίου (Πηγή: Manuel Santos / Museu de Arqueologia D. Diogo de Sousa).

Αν και το σύνδρομο αυτό ήταν άγνωστο στους αρχαίους γιατρούς, η τέχνη μας επιτρέπει να δούμε πώς αυτές οι καταστάσεις επηρέαζαν τα άτομα και τις πολιτιστικές τους αναπαραστάσεις. Η ανατομική ακρίβεια των λεπτομερειών στο ειδώλιο Bracara Augusta αποδεικνύει την αξιοσημείωτη τεχνική δεξιοτεχνία του καλλιτέχνη και την πιστότητα στο μοντέλο του.

Η φιγούρα φέρει στέμμα, παραδοσιακό σύμβολο των θεών-προστάτιδων των ελληνορωμαϊκών πόλεων, όπως η Τύχη στην ελληνική παράδοση και η Φορτούνα στον ρωμαϊκό πολιτισμό.

Αυτές οι θεότητες, που συνδέονταν με την ευημερία, τη γονιμότητα και την καλή ζωή, απεικονίζονταν συνήθως με το Κέρας της Αμάλθειας που είναι έμβλημα της αφθονίας. Ωστόσο, αυτό το ειδώλιο κρατάει ένα φίδι, τυλιγμένο γύρω από ένα ραβδί, ένα χαρακτηριστικό που συνήθως συνδέεται με θεότητες υγείας, όπως ο Ασκληπιός και η κόρη του Υγεία.

Η συσχέτιση του ειδωλίου με τη θεά Salus, το ρωμαϊκό ισοδύναμο της ελληνικής θεότητας Υγείας,  υποδηλώνει μια σύνδεση με τις λατρείες υγείας και κοινοτικής προστασίας στη Bracara Augusta. Η σύνδεση αυτή ενισχύεται από την ανακάλυψη ενός αναθηματικού βάθρου, αφιερωμένου στον Ασκληπιό και την Υγεία στην ίδια περιοχή.

Σε αντίθεση με τις τυπικές απεικονίσεις των θεϊκών προστατών ως εξιδανικευμένων μορφών ομορφιάς και τελειότητας, αυτό το ειδώλιο ξεχωρίζει για τα ασυνήθιστα χαρακτηριστικά του και την έκφραση του προσώπου του που εκλαμβάνεται ως θλιμμένη. Αυτό εγείρει ερωτήματα σχετικά με τον κοινωνικό και θρησκευτικό ρόλο της εικονιζόμενης μορφής. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι μπορεί να απεικονίζει μια ιέρεια, η οποία ενδεχομένως επιλέχθηκε για τα σωματικά της χαρακτηριστικά υπό την επίδραση σαμανικών παραδόσεων που θεωρούσαν τις παραμορφώσεις θεϊκά σημάδια.

Το αγαλματίδιο σε φωτογραφία προφίλ (Πηγή: Manuel Santos / Museu de Arqueologia D. Diogo de Sousa).

Η ανακάλυψη αυτού του ειδωλίου έχει σημαντικές συνέπειες για την παλαιοπαθολογία, τη μελέτη των ασθενειών στα αρχαία λείψανα. Αν και σπάνιες, έχουν καταγραφεί ιστορικές περιπτώσεις του συνδρόμου Crouzon, όπως στις περιγραφές του φαραώ Τουταγχαμών ή του Περικλή, του Αθηναίου πολιτικού άνδρα. Ωστόσο, αυτό το ειδώλιο είναι μοναδικό στο ελληνορωμαϊκό πλαίσιο, σηματοδοτώντας την πρώτη φορά που η εν λόγω πάθηση υποτίθεται ότι εμφανίζεται σε έργο τέχνης αυτής της εποχής.

 

Σύμφωνα με τον Joseph Warkany, πρωτοπόρο στη μελέτη των συγγενών δυσμορφιών, αυτές οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις αντικατοπτρίζουν τις ανθρώπινες αντιδράσεις σε ανεξήγητα φαινόμενα. Το ειδώλιο Bracara Augusta ξεχωρίζει ως εξαιρετικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο η τέχνη μπορεί να χρησιμεύσει ως ανεκτίμητη πηγή για την ιστορία της ιατρικής, προσφέροντας ένα παράθυρο στη ζωή και τις προκλήσεις των ανθρώπων στην αρχαιότητα.

Από το enikos