Θεόδωρος Α’ Παλαιολόγος: Ο πρώτος από την οικογένεια των Παλαιολόγων

 Ο Θεόδωρος Α΄ Παλαιολόγος (1355 – 24 Ιουνίου 1407) ήταν δεσπότης του Μυστρά (1383-1407) και πρώτος από την οικογένεια των Παλαιολόγων. Γεννήθηκε το 1355 στην Κωνσταντινούπολη και πέθανε το 1407 στο Μυστρά.

Φωτογραφία: Τοιχογραφία από το ναό της Παναγίας Οδηγήτριας στο Μυστρά που αναπαριστά τον δεσπότη Θεόδωρο Α΄ Παλαιολόγο ως ηγεμόνα και μοναχό

Ήταν ο τρίτος (ή τέταρτος) γιος του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου και της συζύγου του Ελένης Καντακουζηνής, κόρης του

πρώην αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού[1].

Το 1376 του δόθηκε πιθανώς ο τίτλος του δεσπότη και ανέλαβε τη διοίκηση της Θεσσαλονίκης[2]. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους φυλακίστηκε στον πύργο του Ανεμά στην Κωνσταντινούπολη μαζί με τον πατέρα του και τον αδελφό του Μανουήλ Β´ ύστερα από το πραξικοπημα του αδελφού του Ανδρόνικου Δ΄.

Το 1379 ο Ιωάννης Ε΄ αποκαταστάθηκε στο βυζαντινό θρόνο και επέλεξε το Θεόδωρο ως διάδοχο του πρώτου δεσπότη του Μορέως Μανουήλ Καντακουζηνού (1349-1380) μετά το θάνατο του τελευταίου. Ο Θεόδωρος Α΄ έφθασε στην Πελοπόννησο στα τέλη του 1382 και από την αρχή αντιμετώπισε σημαντικές δυσκολίες. Ο εξάδελφός του σεβαστοκράτωρ Δημήτριος Α΄ Καντακουζηνός, γιος του πρώην αυτοκράτορα Ματθαίου Καντακουζηνού, προσπάθησε μετά το θάνατο του δεσπότη Μανουήλ να καταλάβει την εξουσία με τη βοήθεια των Ναβαρραίων και των Τούρκων. Όμως ο Θεόδωρος Α΄δεν χρειάστηκε να πολεμήσει για πολύ εναντίον του, διότι το 1384 ο Δημήτριος πέθανε.[3]

Εκτός από τον Καντακουζηνό εναντίον του Θεόδωρου Α΄ στράφηκαν και οι ισχυροί φεουδάρχες του δεσποτάτου, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος που κράτησε περίπου μια πενταετία. Επίσης το 1384 ο δεσπότης αποπειράθηκε να παραδωσει τη Μονεμβασία στους Βενετούς για να απαλλαγεί από τον άρχοντα της πόλης και σφοδρό πολέμιό του, Παύλο Μαμωνά. Το ίδιο έτος παντρεύθηκε τη Βαρθολομαία, κόρη του άρχοντα της Κορίνθου και δούκα των Αθηνών Νέριο Α΄ Ατσαϊόλι. Μαζί με τον πεθερό του ο Θεόδωρος Α΄ κατέλαβε το 1388 το Άργος, ενώ ο Νέριο Α΄ το Ναύπλιο, πόλεις που ανήκαν στη Βενετία. Ωστόσο το 1394 υπό την απειλή των Οθωμανών Τούρκων και ζητώντας συμμάχους επέστρεψε το Άργος στη Βενετία.[4]

Το 1394 ο δεσπότης βρέθηκε στην αυλή του Οθωμανού σουλτάνου Βαγιαζήτ Α΄ στις Σέρρες μαζί με άλλους ηγεμόνες των Βαλκανίων. Ο σουλτάνος κράτησε αιχμάλωτο το Θεόδωρο Α΄ και στη συνέχεια προέλασε στη νότια Ελλάδα.[5] Ο Θεόδωρος Α΄ κατάφερε να δραπετεύσει από το Οθωμανικό στρατόπεδο και κατέφυγε στην Πελοπόννησο, όπου και άρχισε να προετοιμάζει την άμυνα του δεσποτάτου.

Μετά το θάνατο του Νέριο Α΄ το 1394 ο Θεόδωρος Α΄ ήρθε σε σύγκρουση με τον δεύτερο γαμπρό του Νέριο Α΄, Κάρολο Α΄ Τόκκο Παλατινό κόμη της Κεφαλλονιάς και της Ζακύνθου, για την διεκδίκηση της Κορίνθου. Ο Κάρολος Α΄ Τόκκο, στον οποίο ο Νέριο Α΄ είχε κληροδοτήσει την Κόρινθο μέσω της κόρης του, Φραγκίσκα Ατσαγιόλι, ζήτησε τη βοήθεια των Ναβαρραίων και των Οθωμανών.

Ο Τούρκος στρατηγός Εβρενός Μπεγκ νίκησε το Θεόδωρο Α΄ έξω από την Κόρινθο το Φεβρουάριο του 1395[6], αλλά ο Βυζαντινός στρατηγός Δημήτριος Ραούλ Παλαιολόγος κατάφερε να νικήσει τους Ναβαρραίους στις 4 Ιουνίου 1395 στο Λεοντάρι, αιχμαλωτίζοντας μάλιστα και τον αρχηγό τους Πέτρο Σαν-Σουπεράν μαζί με πολλούς βαρόνους[7]. Μετά από αυτήν την εξέλιξη ο Κάρολος Α΄ Τόκκο παρέδωσε έναντι χρηματικού ποσού την Κόρινθο στο Θεόδωρο Α΄ στα τέλη του 1395. Σε πύλη της πόλης στήθηκε ανδριάντας του δεσπότη ως ανάμνηση του θριαμβευτικού γεγονότος[8].

Η εξάπλωση των Τούρκων στη Βαλκανική περιόριζε το πεδίο δράσης του δεσπότη. Ο Θεόδωρος Α΄ ήθελε να ασφαλίσει την Πελοπόννησο οχυρώνοντας τον Ισθμό, γι’ αυτό προσπάθησε να αποδώσει την Κόρινθο στη Βενετία με αντάλαγμα συμμετοχή της Γαληνοτάτης στα έξοδα του τείχους του Ισθμού. Οι διαπραγματεύσεις με τη Βενετία απέτυχαν και οι Τούρκοι το 1397 πραγματοποίησαν μια από τις φοβερότερες επιδρομές στην Πελοπόννησο καταστρέφοντας ολοσχερώς το Άργος που ανήκε στη Βενετία. Ο δεσπότης απελπισμένος από τα αδιέξοδα της πολιτικής του και αποθαρρυμένος από την προέλαση των Τούρκων πούλησε το 1397 την Κόρινθο στους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου.

Το 1400 τους παραχώρησε σχεδόν ολόκληρο το δεσποτάτο με την πρωτεύουσα του Μυστρά και άλλες σημαντικές πόλεις. Ο ίδιος αποσύρθηκε στη Μονεμβασία, αλλά οι αντιδράσεις του λαού του Μυστρά εναντίον των Ιωαννιτών ήταν σφοδρότατες. Ο δεσπότης αναγκάστηκε να επιστρέψει στο Μυστρά για να κατευνάσει τα οξυμένα πνεύματα, ενώ οι κάτοικοι δήλωσαν πως δεν θα τον δέχονταν πίσω αν δεν ακύρωνε τη συμφωνία με τους Ιππότες.

Το 1404 οι Ιππότες, αντιμετωπίζοντας δυσκολίες με τον τοπικό πληθυσμό, πούλησαν πίσω το δεσποτάτο στο Θεόδωρο Α΄. Στα τελευταία χρόνια της ηγεμονίας του ο Θεόδωρος Α΄ διεξήγαγε πολέμους εναντίον των Φράγκων της Πελοποννήσου και ειδικότερα εναντίον του πρίγκιπα της Αχαΐας Κεντυρίωνα Β΄ Ζακκαρία χωρίς όμως να σημειώσει μεγάλες επιτυχίες.

Στις 24 Ιουνίου 1407 ο δεσπότης Θεόδωρος Α΄ Παλαιολόγος πέθανε ύστερα από ασθένεια στο Μυστρά έχοντας καρεί πρώτα μοναχός με το όνομα Θεοδώρητος.

Παραπομπές

1. Δούκας 43.14-16

2. J.W. Barker, Manuel II 29.

3. Zakythinos, Despotat I

4. Bon, La Morèe Franque 269. J.V.A. Fine Jr, Late Medieval Balkans 430.

5. Manuel II, Funeral Oration 139.28-141.9.

6. W. Miller, Ιστορία της Φραγκοκρατίας 416

7. Zakythinos, Despotat I 155-156

8. Zakythinos, Despotat I 145.

[wikipedia]

Από το olympia