Γιατράκοι: Μια οικογένεια πρακτικών γιατρών στο 1821

 Τη λαϊκή ιατρική εξετάζει η επιστήμη τής Λαογραφίας. Διάφορες πηγές γράφουν ότι οι περισσότεροι πρακτικοί γιατροί των τριών τελευταίων αιώνων ήταν ηπειρώτικης καταγωγής

Στα Γιάννενα, που ήταν τότε «πρώτα στ’ άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα», έπαιρναν θεωρητική και πρακτική μόρφωση και, αφού έγραφαν τα φάρμακα, τις συνταγές και τα γιατροσόφια σ’ ένα χοντρό τετράδιο, ξεκινούσαν για την άσκηση τού επαγγέλματός τους. Οι περισσότεροι τούς αποκαλούσαν «κομπογιαννίτες», επειδή στο ραβδί τους έδεναν με κόμπο ένα

πάνινο μπόγο με βοτάνια και σύνεργα τής δουλειάς τους, ενώ το «Γιαννίτης» φανέρωνε τον τόπο από όπου προέρχονταν.

Τον καιρό τού Αγώνα οι συνθήκες διαβίωσης, ένδυσης και διατροφής, από απόψεως υγιεινής, ήταν πολύ κακές. Το κλίμα, ο πολιορκίες, οι τραυματισμοί, η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού κατοίκων σε αστικά κέντρα και η κακή διατροφή προκαλούσαν επιδημίες. Κατά τη διάρκεια τής Τουρκοκρατίας πολλοί νέοι από εύπορες αστικές οικογένειες σπούδαζαν Ιατρική, κυρίως στα Πανεπιστήμια τής Πάδοβας, τής Παβίας, τής Πίζας και τής Βιέννης. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα προσπαθούσαν να αμβλύνουν τον πόνο των υποδούλων. Κάποιοι απέκτησαν αξιώματα, όπως οι Μαυροκορδάτος και Νικούσιος, που έγιναν Μεγάλοι Διερμηνείς. Ορισμένοι, όπως ο Ηπίτης, οργάνωσαν φιλελληνικά κομιτάτα στην Ευρώπη. Άλλοι, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, έγιναν διαφωτιστές τού έθνους ή πολιτικοί στη διάρκεια τής Επανάστασης.

Σημαντική όμως για τον Αγώνα ήταν η δραστηριότητα των εμπειρικών γιατρών, οι οποίοι ασκούσαν τη λεγόμενη «δημώδη Ιατρική», κυρίως στις ορεινές περιοχές τής χώρας. Ήταν ιδιαίτερα επιδέξιοι στην ανάταξη εξαρθρώσεων και καταγμάτων, στην περιποίηση τραυμάτων και στην πραγματοποίηση μικροεπεμβάσεων. Τους ονόμαζαν «ιατροχειρουργούς» ή «ιατροφαρμακοποιούς», γιατί παρασκεύαζαν φάρμακα από βότανα, τα οποία χορηγούσαν, κατά περίπτωση, σε ασθενείς και τραυματίες.

Η οικογένεια Γιατράκου είχε μεγάλη ιατρική παράδοση στη Λακωνία, αφού και το επώνυμο «Γιατράκος» προήλθε από το επάγγελμα τού γιατρού. Γενάρχης τής οικογένειας ήταν ο Πέτρος Μέδικος, που ήλθε στην Ελλάδα το 1331. Το όνομά του, από το λατινικό medicina (Ιατρική), εξελληνίστηκε σε «ιατρός» και στη Μάνη έγινε «Γιατράκος». Κατά τη διάρκεια τής επαναστάσεως τού 1821 πέντε αδελφοί Γιατράκου προσέφεραν ανεκτίμητες υπηρεσίες ως γιατροί και οπλαρχηγοί. Γνωστότερος όλων ήταν ο Παναγιώτης Γιατράκος (1780-1851), που διακρίθηκε ως γιατρός και μάλιστα χειρουργός.

Στα αρχεία τής Εθνικής Βιβλιοθήκης υπάρχει ο φάκελός του με όλη τη δράση του και τα στοιχεία: «τάξις Α΄ Λακεδαίμων Στρατηγός και Αρχηγός Πελοποννήσου και τής πολιορκίας Τριπόλεως 1821. Χιλίαρχος ταξιαρχικός 1830». Γεννήθηκε στην Άρνα Λακωνίας και η δράση του εκτεινόταν σε όλη την Λακεδαίμονα με κέντρο τον Μυστρά, που ήταν τότε η σημαντικότερη πόλη τής Λακωνίας. Ο Παν. Γιατράκος είχε τη φήμη ικανού χειρουργού, έκανε εγχειρήσεις, ακόμη και καταρράκτη, θεράπευε κατάγματα, εξαρθρήματα ως και διάφορα τραύματα. Για την καλύτερη θεραπεία και επούλωση των τραυμάτων χρησιμοποιούσε επιθέματα από αποσυντεθειμένα μήλα ή μαλακωμένο μουχλιασμένο ψωμί. Στο χωριό Ποταμιά υπάρχει ένας πύργος που, όπως λέγεται, ανήκε στον «Στρατηγόν και Αρχίατρον τής Επαναστάσεως Παναγιώτην Γιατράκον». Στους τοίχους μάλιστα τού πύργου βρέθηκε το γουδί (ιγδίον) στο οποίο ο Γιατράκος παρασκεύαζε τις αλοιφές.

Ο Παναγιώτης Γιατράκος ήταν μέλος τής Φιλικής Εταιρίας, είχε σπουδάσει για λίγο Ιατρική στην Ιταλία και ίδρυσε ιατροφαρμακευτική σχολή στον Μυστρά. Στη σχολή του εκπαίδευσε τα αδέλφια του Γεώργιο, Ηλία, Νικόλαο και Μιχάλη, αλλά και άλλους, όπως τους Απ. Αλεξάκη, Ηλία Αραπάκη, Παναγιώτη Βενετσανάκο, Ανδρ. Πετιμεζά κ.ά. ΟΙ αδελφοί Γιατράκου προσέφεραν εξαιρετικές υπηρεσίες στην Επανάσταση, όχι μόνο ως γιατροί αλλά και ως πολεμιστές. Στα αρχεία τού Γιάννη Βλαχογιάννη υπάρχει το «Κατάστιχο» τού Νικόλαου Γιατράκου, στο οποίο αναφέρεται σε «όσους εθεράπευσα πληγωθέντας εις τον Ιερό αγώνα επικυρωμένο παρά τής Πελοποννησιακής Γερουσίας τη 4 Νοεμβρίου 1822 εν Τριπόλει εις την εποχήν τού Δράμαλη, τού οποίου το πρωτότυπον ευρίσκεται εις τα Αρχεία τής Πελοποννησιακής Γερουσίας». Ανάλογο κατάστιχο «δι’ όσους εθεράπευσα από την αρχή τής επαναστάσεως αμισθί με ίδιά μου έξοδα» μάς έχει αφήσει και ο Ηλίας Γιατράκος.

Από τους αδελφούς Γιατράκου, ο Γεωργάκης Γιατράκος, ο «στρατηγός», έδρασε ως κλέφτης προ τού ’21 ίσως με τον Παναγιώταρο και κατόπιν με τον Ζαχαριά Μπαρμπιτσιώτη. Στον Αγώνα έλαβε μέρος ως γιατρός και ως μαχητής. Τιμήθηκε με τον διορισμό του στη θέση τού φρουράρχου τού Βουλευτικού το 1823. Μέλος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας έγινε το 1841 και αναφέρεται στο βιβλίο των μελών ως Συνταγματάρχης.

Ο Ηλίας Γιατράκος έλαβε μέρος σε πολλές μάχες πολεμώντας και γιατρεύοντας τους συναγωνιστές του. Το 1824 οι «Επιστάται» τής Λακεδαίμονος αναγνώρισαν ότι από το 1821 τού είχαν αναθέσει την οργάνωση χειρουργικού νοσοκομείου στον Μυστρά «διά να επισκέπτεται και να θεραπεύη τους υπέρ τής ελευθερίας εις τας γενομένας μάχας τού Άρεως τετρωμένους Έλληνας και ούτως ευπειθώς έπραξε προθυμότατα μέχρι τής ώρας. Εδέχετο και εθεράπευε μετά μεγίστης επιμελείας άπαντας εξ ίσου δεικνύων προς πάντας επίσης την τω όντι μετά ζήλου ακούραστον προσήκουσαν προθυμίαν και επιμέλειαν, χωρίς να λάβη από κανένα των τεθεραπευμένων μήτε ένα οβολόν, μήτε διά τον κόπον τής τέχνης, μήτε διά τα προς θεραπείαν φάρμακα ολοτελώς αλλ’ άπαντας αμισθί εθεράπευεν, ώστε συν θεώ εφάνη ευδοκιμότατος…». Έγινε μέλος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας το 1841 και στο βιβλίο των μελών αναφέρεται ως Υποστράτηγος.

Ο Νικολάκης Γιατράκος υπηρέτησε ως χιλίαρχος και γιατρός. Έγινε μέλος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας το 1841 και στο βιβλίο μελών της αναγράφεται ως Συνταγματάρχης.

Είναι σαφές ότι οι πρακτικοί γιατροί τής οικογένειας Γιατράκου ήταν σοβαροί και ανιδιοτελείς άνδρες και αληθινοί πατριώτες. Αν και δεν είχαν δώσει όρκο στον Ιπποκράτη, ασκούσαν τη λαϊκή ιατρική με μεράκι, πίστη και αγάπη προς τον συνάνθρωπο. Αυτό δεν τους εμπόδιζε να κρατούν συγχρόνως και το καριοφίλι πολεμώντας για την ελευθερία τη δική τους και τού τόπου τους. Το γεγονός ότι και μετά την απελευθέρωση θέλησαν να ενισχύσουν την προσπάθεια τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας για τη μόρφωση των κοριτσιών αποδεικνύει ότι η αγάπη τους για την πατρίδα και το μέλλον της αποτελούσε πρωταρχικό κριτήριο για τις πράξεις τους.

Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ

history.arsakeio.gr

Από το pentapostagma