Ένα ταξίδι στην ιστορία του διαβατηρίου

Σήμερα, η σημασία των διαβατηρίων, που μας δίνουν τη δυνατότητα να επισκεφτούμε άλλα μέρη εκτός συνόρων, να αποδείξουμε την ταυτότητά μας, να έχουμε πρόσβαση σε διάφορα προνόμια, προστασίες και -σε ορισμένες περιπτώσεις- ακόμη και σε βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, είναι τεράστια. Ωστόσο, κατά κάποιον παράξενο τρόπο, κάθε χρόνο χάνονται περισσότερα από 800 εκατομμύρια διαβατήρια. Όμως, το διαβατήριο δεν είχε πάντα τόσο

μεγάλη επιρροή, και υπήρξε μια εποχή, όχι πολύ καιρό πριν, που η ιδέα του διαβατηρίου θεωρήθηκε παραβίαση των δικαιωμάτων και υπήρχαν φωνές που ήθελαν να καταργηθούν εντελώς.

Η ευρεία χρήση των διαβατηρίων είναι σχετικά νέα. Το 2018, λιγότερο από το ήμισυ του αμερικανικού πληθυσμού (από μόλις 4% το 1990) δεν είχε διαβατήριο. Αλλά και στην Κίνα, ο ίδιος αριθμός ανθρώπων (120 εκατομμύρια) κατέχουν διαβατήρια, που αντιπροσωπεύει το 9% του πληθυσμού.

Η λέξη "passport" στα αγγλικά τέθηκε σε χρήση τον 16ο αιώνα και προέρχεται από τις γαλλικές λέξεις "passer" (να περάσει) και "port" (λιμάνι), κάτι που είναι αρκετά λογικό μιας και, πριν από τα αεροπλάνα και τρένα, τα λιμάνια ήταν οι πρώτοι μεγάλοι κόμβοι της ιστορίας του οργανωμένου ταξιδιού. Ωστόσο, η γαλλική λέξη "porte" σημαίνει και πόρτα που θυμίζει την ιδέα μιας πύλης σε έναν νέο κόσμο.

 

Αραβικός πάπυρος με άδεια εξόδου, με ημερομηνία 24 Ιανουαρίου 722 μ.Χ., επισημαίνοντας τον κανονισμό των ταξιδιωτικών δραστηριοτήτων

 

Η πρώτη αναφορά σε κάτι που μοιάζει με διαβατήριο γίνεται στην Καινή Διαθήκη, όταν ο Νεεμίας έλαβε μια επιστολή γραμμένη από τον αφέντη του, τον Πέρση βασιλιά, για να του δώσει ασφαλή διέλευση πέρα από τον ποταμό. Παρόμοια έγγραφα αναφέρονται στην αρχαία Ινδία, στην πρώτη δυναστεία της Αυτοκρατορικής Κίνας, και στα μεσαιωνικά ισλαμικά κράτη. Όμως, στην Ευρώπη στα τέλη του 19ου αιώνα μπορούσε ο οποιοσδήποτε, χωρίς κανένα έλεγχο, να επιβιβαστεί στο Orient Express και να πάει από το Λονδίνο μέχρι όπου ήθελε τέλος πάντων...

Τα σιδηροδρομικά δίκτυα επεκτάθηκαν γρήγορα και περισσότεροι άνθρωποι άρχισαν να εξερευνούν τον κόσμο διασχίζοντας τα σύνορα. Για τις αρχές υπήρχε πάρα πολύ γραφειοκρατία ώστε να δώσουν εξουσιοδοτήσουν στους ταξιδιώτες, οπότε τελικά καταργήθηκαν και μάλιστα, στα τέλη του 20ου αιώνα, καταργήθηκαν σε πολλές χώρες επειδή συνδέονταν με καταπιεστικά καθεστώτα. Στην πραγματικότητα, κανένας μετανάστης στις ΗΠΑ τον 19ο αιώνα δεν είχε διαβατήριο. Επιβιβάζονταν απλά σε ένα πλοίο και έφταναν στον Νέο Κόσμο.

Εκείνη την εποχή, δεν υπήρχε "παράνομη" μετανάστευση -αν και υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις στην ιστορία όπως ο νόμος περί αποκλεισμού της Κίνας. Έχοντας διασχίσει τον Ατλαντικό και φτάνοντας στο Ellis Island, οι αρχές έκαναν στους μετανάστες κάποιες ερωτήσεις -όπως το όνομα, την ηλικία, την εθνικότητά τους κ.λπ.- και, αφού έμεναν σε καραντίνα για λίγο, τους άφηναν να πάνε το δρόμο τους.

Ακόμα και στην αυγή της λεγόμενης "χρυσής εποχής του ταξιδιού" του 20ού αιώνα, τα διαβατήρια χρησιμοποιήθηκαν ελάχιστα και οι άνθρωποι μπορούσαν να ταξιδέψουν σχεδόν οπουδήποτε χωρίς να κατέχουν κάποιο. Ίσως, το μόνο άτομο στη γη που μέχρι και σήμερα έχει ακόμα αυτό το είδος ελευθερίας είναι η Βασίλισσα της Αγγλίας.
 

Στο θεατρικό έργο του "Ερρίκος Ε'", ο Σαίξπηρ έγραψε για τα διαβατήρια. Όπως είναι φυσικό, ο βασιλιάς δεν χρειαζόταν διαβατήριο, και μέχρι σήμερα, η βασίλισσα της Αγγλίας δεν χρειάζεται μιας και όλα εκδίδονται στο όνομά της. Το 1414, υπό την βασιλεία του Ερρίκου Ε' καταγράφηκε η πρώτη μορφή διαβατηρίων στην Βρετανία. Εκείνη την εποχή, αν κάποιος είχε μια θέση στην κοινωνία, μπορούσε να εκδώσει ένα έγγραφο "καλής συμπεριφοράς", υπογεγραμμένο από τον ίδιο τον βασιλιά, πολίτη ή όχι, ενώ ο απλός λαός έπρεπε να πληρώσει για ένα τέτοιο προνόμιο.

Για μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής ιστορίας, οι δουλοπάροικοι δεν μπορούσαν καν να φύγουν από την περιοχή τους, πόσο μάλλον να ταξιδέψουν αλλού. Αν όμως τα κατάφερνε και έφευγε και πήγαινε στην Γαλλία, μπορούσε εύκολα να βγάλει διαβατήριο, καθώς, τα διαβατήρια δεν ήταν αυτό καθαυτό εθνικά έγγραφα, αλλά μάλλον κάτι σαν ταυτότητα.

 

Το διαβατήριο του Φαραώ Ραμσή Β'

 

Βέβαια, οι κανόνες δεν είναι ίδιοι πάντα για όλους. Για παράδειγμα, ο Paul McCartney, ο οποίος το 1967 ταξίδευε στη Γαλλία και ξέχασε το διαβατήριό του. Τότε, όπως λέει η ιστορία, φέρεται να είπε την γνωστή ατάκα "ξέρετε ποιος είμαι" και του επιτράπηκε να επιβιβασθεί στην πτήση του. Από την άλλη πλευρά, το 1976, λόγω νόμου ότι οποιοσδήποτε (νεκρός ή ζωντανός) ταξιδεύει στη Γαλλία πρέπει να διαθέτει επίσημο διαβατήριο, ο Ραμσής Β' (που πέθανε το 1213 π.Χ.) έπρεπε, τα λείψανά του, για να ταξιδέψουν στο Παρίσι να διαθέτει διαβατήριο. Όπως και έγινε τελικά και η αιγυπτιακή κυβέρνηση όντως εξέδωσε διαβατήριο στον νεκρό Φαραώ.

Τα διαβατήρια εξαπλώθηκαν μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1914, προκειμένου να αυξηθεί η εγχώρια ασφάλεια, άρχισαν εκ νέου να χρησιμοποιούνται τα διαβατήρια. Έγιναν υποχρεωτικά ώστε να ξέρουν οι αρχές ποιος μετακόμιζε και που στον πλανήτη, να προσέχουν τους κατασκόπους και να κρατούν τους ικανούς υπηκόους τους στην πατρίδα.

Αυτή η ιδέα φάνηκε να μην άρεσε, αλλά κανείς δεν μπορούσε να ταξιδέψει χωρίς διαβατήριο. Εκείνη την εποχή, τα διαβατήρια δεν διανέμονταν τόσο ελεύθερα όπως παλαιότερα. Έγιναν ρυθμίσεις, ενισχύοντας τη σύγχρονη έννοια της σύνδεσης της ταυτότητας με την εθνικότητα κάποιου. Τα διαβατήρια θεωρήθηκαν "απειλή για τις πολιτικές ελευθερίες και όχι μέτρο προστασία" και ως εκ τούτου, για μια ακόμη φορά, στην περίοδο του μεσοπολέμου απορρίφθηκαν και επανεμφανίστηκαν στην αρχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου για λόγους ασφαλείας.

 

Ο Αλαίν Ντελόν στην πρωτότυπη ταινία "Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϊ" (1960) δημιουργεί ένα ψεύτικο διαβατήριο

 
Μιλώντας περί ασφάλειας, το μυθιστόρημα θρίλερ με τις καλύτερες πωλήσεις του 1972 "The Day of the Jackal" περιγράφεται περίπλοκα μια εύκολη μέθοδος απόκτησης ενός ψεύτικου βρετανικού διαβατηρίου, κάτι που αργότερα χρησιμοποιήθηκε από τον IRA και την KGB. Αυτό το κενό παρέμεινε μέχρι και το 2007 και ίσως να είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση μέχρι και 1.500 πλαστών διαβατηρίων ετησίως.

Fun fact: Κάποτε, ο ηθοποιός Ricky Gervais έπεσε θύμα -και έχασε 200.000 λίρες- όταν οι απατεώνες χρησιμοποίησαν ψεύτικο διαβατήριο με φωτογραφία του χαρακτήρα David Brent από την σειρά "The Office".

 

Φωτογραφία ιταλικού διαβατηρίου του 1918

Μέχρι τη δεκαετία του 1980, τα πρότυπα για τις φωτογραφίες διαβατηρίων ήταν κάπως ελεύθερα, με κάποια "δημιουργική ερμηνεία". Μερικές φορές, ο κόσμος χρησιμοποιούσε προσωπικές οικογενειακές φωτογραφίες όπου μπορούσε να ποζάρει πιο άνετα ενώ κάπνιζαν ή κρατούσαν διάφορα αντικείμενα, όπως κιθάρες, όπλα, ακόμη και τα σκυλιά τους.

 

Γερμανικό διαβατήριο του 1921

Στην τελική, εκείνη την εποχή, τα διαβατήρια ήταν απλά πολύτιμα φυλλάδια γεμάτα ταξιδιωτικές αναμνήσεις. Ένα παλιό διαβατήριο, γεμάτο σπάνιες σφραγίδες από μακρινούς ή ασυνήθιστους προορισμούς, είναι ο καλύτερος αφηγητής.

Αν και τα διαβατήρια της Ιαπωνίας και της Σιγκαπούρης θεωρούνται τα πιο ισχυρά σήμερα, παρέχοντας πρόσβαση χωρίς βίζα σε 189 χώρες, υπάρχουν και διαβατήρια που ανταγωνίζονται για τον τίτλο του "πιο όμορφου". Συνδυάζοντας την εθνική υπερηφάνεια, κάποια δημιουργικότητα και την τεχνολογία για την πρόληψη της πλαστογράφησης, ορισμένες χώρες έχουν μετατρέψει τα διαβατήριά τους σε έργα τέχνης χρησιμοποιώντας ειδικές γραμματοσειρές, μελάνια και μυστικές εικόνες, περίτεχνα μοτίβα, ολογράμματα και υδατογραφήματα. Ακόμη και το σχοινί που κρατάει το διαβατήριο είναι προσεκτικά σχεδιασμένο με ειδικό τρόπο που καθιστά προφανές αν έχει γίνει παραβίαση -μπορεί να είναι πλεγμένο με πολλά χρώματα και να φθορίζει στο υπεριώδες φως.

 

Διαβατήριο blacklight του Καναδά

 

Το 2013, ο επανασχεδιασμός των διαβατηρίων του Καναδά έγινε διάσημος στο Διαδίκτυο λόγω της δημιουργικής χρήσης εικόνων που είναι εμφανής μόνο με blacklight. Συγκριτικά, το πρώτο σύγχρονο βρετανικό διαβατήριο, που εκδόθηκε το 1915, αποτελούνταν από μία μόνο σελίδα που περιελάμβανε μια φωτογραφία και μια υπογραφή, το οποίο ήταν διπλωμένο σε οκτώ τετράγωνα και είχε ισχύ δύο χρόνων.
 

Αν κάποιος ήταν πλούσιος, μπορούσε να έχει το διαβατήριο σε μια φανταχτερή δερμάτινη θήκη και να έχει ενισχυμένο με λινό χαρτί. Το έγγραφο περιελάμβανε μια λίστα φυσικών χαρακτηριστικών, όπως σήμερα, μόνο που τότε ήταν λίγο πιο περιγραφική: "Μέτωπο: πλατύ. Μύτη: μεγάλη. Μάτια: μικρά".

 

Το διαβατήριο του Laurence Cadbury, 1915 

 

Το 1954 ιδρύθηκε από έναν ακτιβιστής της ειρήνης, γνωστός επειδή παραιτήθηκε από την αμερικανική υπηκοότητά του, η Παγκόσμια Αρχή Υπηρεσιών η οποία έκανε δυνατή την απόκτηση ενός "Παγκόσμιου Διαβατηρίου" για χρήση, όχι μόνο ως έγγραφο για διεθνή ταξίδια, αλλά και ως "ουδέτερο, απολιτικό έγγραφο ταυτότητας". Το World Passport είναι αποδεκτό ως ταξιδιωτικό έγγραφο από λίγες χώρες σε όλο τον κόσμο και εμπίπτει στην κατηγορία του "διαβατήριο καμουφλάζ", δηλαδή ένα φανταστικό ταξιδιωτικό έγγραφο και απορρίπτεται σε μεγάλο βαθμό από επίσημους κυβερνητικούς φορείς ως ψεύτικο. Το Παγκόσμιο Διαβατήριο έχουν στην κατοχή τους άνθρωποι όπως ο Έντουαρντ Σνόουντεν, ο Τζούλιαν Ασάνζ, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντουάιτ Ντέιβιντ «Άικ» Αϊζενχάουερ (του το έκαναν δώρο), ο ηθοποιός σερ Πάτρικ Στιούαρτ, αλλά και μερικοί εγκληματίες και τρομοκράτες.

 

Όπως είναι φυσικό, υπάρχει μια κοινότητα συλλεκτών. Ένα διαβατήριο που υπέγραψε ο Κάρολος Α' της Αγγλίας το 1641 είναι το παλαιότερο βρετανικό διαβατήριο που σώζεται και το οποίο ανακαλύφθηκε τυχαία το 2009 όταν το πήγαν για εκτίμηση σε μια βρετανική τηλεοπτική εκπομπή.

Το διαβατήριο του Άλφρεντ Τζόζεφ Χίτσκοκ πουλήθηκε έναντι 19.200 δολλαρίων

Όμως, και τα διαβατήρια διασημοτήτων πωλούνται συχνά, και μάλιστα σε εντυπωσιακές τιμές σε δημοπρασία. Πριν από λίγο καιρό, το διαβατήριο της Κάρι Φίσερ κατέληξε στο eBay. Ένας από τους μεγαλύτερους συλλέκτες διαβατηρίων είναι ο εμπειρογνώμονας ιστορικών διαβατηρίων Tom Topol, ο οποίος έχει συγκεντρώσει περισσότερα από 700 σπάνια δείγματα. Μπορείτε να ακολουθήσετε τις αναζητήσεις και τα ευρήματά του -όπως έγγραφα από ξεπερασμένα καθεστώτα, συμπεριλαμβανομένων των πρώτων διαβατηρίων που εκδόθηκαν στους πολίτες της ΛΔΓ, καθώς και εκείνων που ανήκουν σε βασιλιάδες, βασίλισσες και ταξιδιώτες της εποχής- στο Passport Collector.

από: messy nessy chic

Από το 3otiko