Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ο μπλέ λωτός, η παπαρούνα και τα Ελευσίνια μυστήρια.

 

Λέγεται  πως κατά την διάρκεια των αρχαίων μυητικών τελετών οι συμμετέχοντες (ή τουλάχιστον σε κάποιοι  από αυτούς) βίωναν μία εκστατική εμπειρία,  ένα αίσθημα «αλλοιωμένης συνειδησιακής κατάστασης» ή έκστασης. Γενικεύοντας, θα λέγαμε πως εφόσον είχε προηγηθεί η κάθαρση, η νηστεία, η πνευματική, ψυχική και σωματική προετοιμασία, και οι απαραίτητες δοκιμασίες, ακολουθούσε το τελετουργικό, με δρώμενα  σε

σπήλαια ή υπόγειες στοές και διαδρόμους, (κατ’ αντιστοιχία της μήτρας από όπου προήλθε η ζωή), ενώ η εναλλαγή του φωτός και του σκότους, οι ιεροί ψαλμοί, οι απόκοσμοι ήχοι, και η μουσική, δημιουργούσαν ίσως το απαραίτητο πλαίσιο,  ώστε ο υποψήφιος μύστης να περιέλθει σε μία κατάσταση «διευρυμένης συνειδησιακής αντίληψης» ή έκστασης 

Φαίνεται  όμως πως αυτή η μυητική διαδικασία ίσως δεν ήταν αρκετή, καθώς η ξαφνική πρόσβαση στο ασυνείδητο, όσο πολλά δομικά επίπεδα και να περιείχε,  δεν αποτελούσε απλώς μέρος μιάς  φυσιολογικής «αφύπνισης», εκτός και έαν οι άνθρωποι αυτοί είχαν μία διαφορετική φυσιολογία. Αρχαιολογικά ευρήματα και μελέτες υποδεικνύουν πως μπορούσαν οι συμμετέχοντες σε τέτοιες τελετές  να χειριστούν πιο εύκολα αυτά τα σχετικά άγνωστα πεδία της ψυχής, και τις ανεξέλεγκτες συνειδησιακές καταστάσεις, με τη χρήση φυτικών παραισθησιογόνων. Λόγω ελείψεως χρόνου αλλά και χώρου θα αναφέρω δύο περιπτώσεις. Στην χρήση του Μπλέ Λωτού, στις ιερές τελετές στην αρχαιά  Αίγυπτο, και στην χρήση ίσως της παπαρούνας στα Ελευσίνια μυστήρια. 

Για τους αρχαίους Αιγυπτίους το μπλε νούφαρο του Νείλου  ή μπλε λωτός, ήταν το ιερό τους φυτό,  καθώς πίστευαν πως ήταν το πρώτο φυτό που βγήκε από το νερό κατά τη δημιουργία του κόσμου. Από αυτό το λουλούδι, με τη σειρά του εμφανίστηκε ο ήλιος θεός. Το νούφαρο αυτό ανοίγει τα πέταλα του κατά τη διάρκεια της ημέρας, και συμβόλιζε τον κύκλο του ήλιου, τον κύκλο της ζωής και την αναγέννηση μετά τον θάνατο. 

Ήταν όμως ιερό για ακόμα δύο λόγους. Πρώτον διότι ακολουθούσε το φώς, καθώς άνοιγε  τα άνθη του το πρωί, ενώ βυθιζόταν στο νερό το σούρουπο. Δεύτερον διότι είχε χρώμα μπλέ το ιερό χρώμα των Αιγυπτίων καθώς ήταν σύμβολο του ουρανού, του νερού, του Νείλου και της γονιμότητάς του. Υπό μια κοσμική έννοια, ο συμβολισμός του επεκτεινόταν στους ουρανούς και στις αρχέγονες πλημμύρες. Και στις δύο περιπτώσεις, το μπλε πήρε την έννοια της ζωής και της αναγέννησης. 

Είναι το λουλούδι που βλέπουμε πολύ συχνά στην αρχαία Αιγυπτιακή εικονογραφία, γυναίκες και άνδρες το έβαζαν στα μαλλιά τους, το φορούσαν στο κεφάλι τους σαν στεφάνι ή το στερέωναν στο μπράτσο τους στις γιορτές. Εκτός του ότι το χρησιμοποιούσαν πολύ στις νεκρικές γιρλάντες, στόλιζαν με αυτό τα τραπέζια των σπονδών στους θεούς. 

Μέχρι πρόσφατα λοιπόν πιστεύονταν ότι η σημασία της χρήσης του φυτού Nymphaea caerulea ήταν καθαρά συμβολική. Ωστόσο τώρα γνωρίζουμε ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι και άλλοι λαοί λάτρευαν το φυτό όχι μόνο για την ομορφιά του,  αλλά και για τις τοξικές αλλά και αφροδισιακές του ιδιότητες. 

Όταν μούλιαζαν τα μπλε νούφαρα σε κρασί που έπιναν  αυτό τους προκαλούσε μία κατάσταση παραισθησιογόνου ευφορίας και ερωτικής διέγερσης. Σε τοιχογραφίες υπάρχουν εικόνες από  τις τελετές αυτές όπου οι συμμετέχοντες άντρες και γυναίκες συμμετέχουν σε ερωτικές περιπτύξεις με τον μπλέ λωτό να είναι το κοινό στοιχείο σε αυτές.  

Δεν έχουν βρεθεί ψυχοδραστικά χημικά στο λουλούδι του νούφαρου, ωστόσο υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι κάτι ενεργοποιείται όταν το λουλούδι μουλιάζει σε κρασί για λίγες μέρες. Τα αποτελέσματα περιγράφονται σαν ευφορικά και ηρεμιστικά. Αυτά τα ψυχοδραστικά αποτελέσματα καθιστούν το μπλέ λωτό πιθανό υποψήφιο (μεταξύ αρκετών άλλων) για να είναι το φυτό του Λωτού που έτρωγαν οι Λωτοφάγοι στην Ομηρική Οδύσσεια. 

Στην αρχαία Ελλάδα αντίστοιχα, συναντούμε την παπαρούνα στις τελετές των Ελευσινίων μυστηρίων. Η παπαρούνα λεγόταν Μήκων η ροιάς (Η ονομασία ροιάς οφείλεται στο γεγονός ότι φυλλορροούν και πέφτουν πολύ εύκολα τα πέταλά τους. Η Μήκων η υπνοφόρος είναι  γνωστή με τα κοινά ονόματα: αφιόνι, μπλε ή πορφυρόχρωμη παπαρούνα, από την οποία παράγεται η μορφίνη.

Στην αρχαία Ελληνική μυθολογία, ήταν το ιερό φυτό της θεάς Δήμητρας,  και ήταν σημάδι γονιμότητας. Σύμφωνα με τον μύθο, η Δήμητρα ερωτεύτηκε τον Αθηναίο Μήκωνα και τον μεταμόρφωσε σε παπαρούνα, το ιερό φυτό της θεάς. Φυτό άμεσα συνδεδεμένο με τα Ελευσίνια Μυστήρια όπου οι συμμετέχοντες στα στόλιζαν τα αγάλματα της θεάς με άνθη παπαρούνας, ενώ η ίδια η θέα φέρεται να κρατούσε παπαρούνες στα χέρια της όταν πήρε τη μορφή της θνητής Νικίππης.

Ο Θεόκριτος αναφέρει στο έργο του Ειδύλλια, ότι η θεότητα στη γιορτή της Δήμητρας, έφερε παπαρούνες στα χέρια της, ενώ η και η Καρυάτιδα στα Μικρά Προπύλαια της Ελευσίνας φέρει επίσης στο κεφάλι της καλάθι με στάχυα και μήκωνες. Σε ανάγλυφο δε που ανακαλύφθηκε στη Μεγάλη Ελλάδα (νότια Ιταλία), απεικονίζεται η απαχθείσα κόρη της Περσεφόνη, να αναδύεται από το Κάτω Κόσμο κρατώντας στάχυα, μήκωνες και φίδια.

Ο  μύθος αναφέρει ότι η Δήμητρα, στην απόγνωση της όταν ο Πλούτωνας απήγαγε την κόρη της Περσεφόνη, έφαγε παπαρούνες- μήκωνες ώστε να πέσει σε ύπνο και να ξεχάσει τη λύπη της. Επίσης πρόσφερε και στον Τριπτόλεμο μήκωνες για να τον παρασύρει σε βαθύ ύπνο. Οι αρχαίοι γνώριζαν καλά τις υπνωτικές και ναρκωτικές ιδιότητες του φυτού, καθώς οι γιοι του Άδη ο Ύπνος και ο Θάνατος παριστάνονταν να κρατούν παπαρούνες στα χέρια τους. Είναι προφανής ο συμβολισμός της χρήσης του φυτού καθώς από τον ύπνο που μπορεί να προκαλέσει η κοινή παπαρούνα (Μήκων η Ροιάς Papaver Rhoeas) φθάνουμε στον θάνατο που μπορεί να προκαλέσει η οπιούχος παπαρούνα (Μήκων η υπνοφόρος Papaver somniferum).

Οι μύστες νήστευαν τέσσερις μέρες, έκαναν τη μεγάλη πορεία κι όταν έφταναν εκεί έπιναν τον κυκεώνα, που ήταν δημητριακά με φλισκούνι μέσα και από προϊόντα που είχαν συλλεχθεί στο Ιερό και μπορούσαν να δουν τα ιερά αντικείμενα τις «εμφανίσεις» της Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης. 

Σε απεικονίσεις (Υδρία Lovatelli ) που έχουν διασωθεί εμφανίζεται ιερέας των Ελευσίνιων Μυστηρίων να προετοιμάζει κυκεώνα και ένα πιάτο με παπαρούνες οπίου. Εκτός από τη σπονδή, ο ιερέας προσφέρει στον μυημένο ένα πιάτο με κάψες παπαρούνας οπίου.  Η στιγμή που οι μύστες έπιναν τον κυκεώνα και έτρωγαν από τα γλυκά της κίστης, ήταν για αυτούς μια ξεχωριστή εμπειρία στην πορεία της Ελευσίνιας τελετής. Πίστευαν πως οι τροφές αυτές  «μετουσιώνονταν» και καθαγιάζονταν μέσω της θείας χάρης των Ελευσίνιων θεοτήτων και προσλαμβάνοντας αυτές τις τροφές ένιωθαν πως προσέφεραν τον εαυτό τους στη Δήμητρα και πως ενώνονταν μαζί της. «Ενήστευσα, έπιον τον κυκεώνα»,  λέει ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς,  πώς ήταν το βασικό σύνθημα εισόδου στην  «Μυστική εμπειρία».

Από κάποιους ερευνητές υποστηρίζεται πως ο κυκεώνας ήταν ένα παραισθησιογόνο ποτό, το οποίο παράγονταν από νερό, κριθάρι και βότανα, ανάμεσα στα οποία και η οπιούχος παπαρούνα – Μήκων η υπνοφόρος (η οποία διαφοροποιείται από την κοινή). Εκτός της παπαρούνας, και το κριθαρόζουμο, έχει πολύ μεγάλες πιθανότητες να περιείχε ψυχοδηλωτικό της ομάδας του Λυσεργικού, όπως το L.S.D. 

Υπήρχε πλήθος ψυχοτρόπων φυτών και συνδυασμών τους με διαφορετικές το καθένα επιδράσεις: Από απλή ζάλη έως ύπνο και από διέγερση έως θάνατο. Οι περιγραφές του Διοσκουρίδη για τις επιδράσεις του λιβανιού αν αναμιχθεί με κρασί και του Πλίνιου, γι’ αυτές που προκαλεί κυκλάμινο με κρασί και πικροδάφνη με κρασί, δεν μας αφήνουν αμφιβολία για τις γνώσεις και τη χρήση ψυχοτρόπων, που μπορεί να έκαναν την εποχή των προαναφερθέντων τουλάχιστον, σε ειδικές περιπτώσεις, όπως εορτές και τελετές. 

 

Κλείνοντας την μικρή αυτή αναφορά, θα πρέπει να τονιστεί πως οι εκστατικές καταστάσεις αποτελούν ένα παναθρώπινο φαινόμενο  το οποίο εξαρτόταν από το πολιτιστικό περιβάλλον και σχετιζόταν με το πολιτιστικό νόημα των συμβόλων και της δράσης κατά τη διάρκεια των τελετών. Σε γενικές γραμμές, οι χρήστες παραισθησιογόνων σε αυτές τις κοινωνίες ή τουλάχιστον σε κάποιες από αυτές,  λάμβαναν αυτά τα φυτά για να επιτύχουν όπως προειπώθηκε, συγκεκριμένους πολιτιστικούς στόχους, δηλαδή να ανακαλύψουν την πηγή ενός οράματος, να έλθουν σε επαφή με το υπερφυσικό για να διαισθανθούν το μέλλον, και να ακούσουν τις φωνές  των Θεών, να κατακτήσουν την Θέωση!.

Μυσταγωγία - Μυθαγωγία

Από το amfipolinews