Σπουδαία αποκάλυψη για τα αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά αγάλματα – Δεν ήταν μόνο πολύχρωμα και διακοσμημένα αλλά και αρωματισμένα

 Μία πρόσφατη μελέτη αποκαλύπτει μια ελάχιστα εξερευνημένη πτυχή της αρχαίας τέχνης: τη χρήση αρωμάτων και αρωματικών ουσιών στα αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά αγάλματα

Η έρευνα, με επικεφαλής την αρχαιολόγο Cecilie Brøns, που δημοσιεύτηκε στο Oxford Journal of Archaeology, προτείνει έναν νέο τρόπο κατανόησης της κλασικής τέχνης, αμφισβητώντας την παραδοσιακή αντίληψη της γλυπτικής ως μια αμιγώς εικαστική μορφή τέχνης.

Η ελληνορωμαϊκή τέχνη μελετάται επί

αιώνες υπό το πρίσμα της οπτικής της διάστασης. Ωστόσο, η μελέτη της Brøns, επισημαίνει ότι, τα γλυπτά αυτά, δεν ήταν μόνο πολύχρωμα και διακοσμημένα με υφάσματα και κοσμήματα, αλλά ευωδίαζαν από αρώματα.

Τέχνη της κλασικής αρχαιότητας: Μία πολυδιάσταση εμπειρία

Η πρακτική αυτή, καταγράφεται σε λογοτεχνικά και επιγραφικά κείμενα και υποδηλώνουν πως, η αισθητική εμπειρία των αρχαίων θεατών, ήταν πολύ πιο πλούσια απ’ ό,τι θεωρούταν μέχρι σήμερα.

Η μελέτη, βασίζεται σε μια σειρά κλασικών κειμένων τα οποία περιγράφουν τον τρόπο αρωματισμού των επιβλητικών αγαλμάτων που αναπαριστούσαν μορφές θεών και επιφανών προσωπικοτήτων.

Για παράδειγμα, ο Ρωμαίος ρήτορας Μάρκος Τύλλιος Κικέρων,  αναφέρεται στο έθιμο της επάλειψης του αγάλματος της Αρτέμιδος στη αρχαία πόλη Σεγέστα με αρώματα. Παρομοίως, ο ποιητής Καλλίμαχος ο Κυρηναίος, περιγράφει το άγαλμα της Βερενίκης της ΙΙ, της βασίλισσας της Αιγύπτου, ήταν επαλειμμένο με αρώματα.

Η προτομή της Βασίλισσας Βερενίκης ΙΙ της Αιγύπτου. Φωτογραφία: Romaine / Wikimedia Commons

Τελετουργική λειτουργία των αρωμάτων

Τα αρώματα, δεν χρησιμοποιούνταν μόνο για τον εξωραϊσμό των γλυπτών, αλλά επιτελούσαν και μια τελετουργική λειτουργία. Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, οι άνθρωποι τιμούσαν τους θεούς με εξωτικά αρώματα και αρωματικά έλαια.

Στο ιερό της Δήλου, οι χαραγμένες επιγραφές αναφέρουν με λεπτομέρεια το κόστος και τη σύνθεση των αρωμάτων που χρησιμοποιούνταν στην κόσμηση (τη διακόσμηση) των αγαλμάτων της Αρτέμιδος και της Ήρας.

Χρησιμοποιούνταν ελαιόλαδο, κερί μέλισσας, ανθρακικό νάτριο και αρώματα τριαντάφυλλου.

Ο Οδός των Λεόντων, Δήλος. Φωτογραφία: Ggia / Wikimedia Commons

Τοπικά εργαστήρια αρωμάτων στη Δήλο

Ένα από τα πιο συναρπαστικά πορίσματα της μελέτης, είναι η σύνδεση ανάμεσα στα εργαστήρια αρωμάτων που ανακαλύφθηκαν στη Δήλο και στην πρακτική του αρωματισμού των αγαλμάτων.

Έχουν ανακαλυφθεί εγκαταστάσεις που υποδηλώνουν την τοπική παραγωγή των αρωμάτων, οι οποίες επαληθεύουν ότι, τα αρώματα χρησιμοποιούνταν σε τελετουργικά στο νησί.

Ο αρωματισμός των γλυπτών, διεξάγονταν με συγκεκριμένες τεχνικές, όπως η γάνωση (ganosis), δηλαδή η εφαρμογή κεριών και ελαίων για τη διατήρηση και την προστασία της επιφάνειας των αγαλμάτων. Ο Βιτρούβιος και ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, αναφέρουν στα γραπτά τους τη χρήση κεριού και ειδικών ελαίων για την αποτροπή του αποχρωματισμού των γλυπτών και την πρόσδοση του χαρακτηριστικού τους στιλβώματος.

Η κόσμηση (kosmesis), από την άλλη, ήταν η χρήση υφασμάτων, κοσμημάτων και αρωμάτων στα αγάλματα, μια πρακτική που ενισχύει τη θεωρία που λέει ότι, οι θεϊκές αυτές εικόνες, τύχαιναν ανθρώπινης μεταχείρισης.

Υπό αυτή την έννοια, ο Παυσανίας αφηγείται πως, το Άγαλμα του Ολυμπίου Διός στην Ολυμπία αλείφονταν με ελαιόλαδο, ώστε να προστατευτεί το ελεφαντόδοντο από το οποίο ήταν φτιαγμένο, από το υγρό κλίμα.

Αν και ο χρόνος έχει εξαφανίσει τα περισσότερα αρώματα που χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα, ορισμένα ίχνη επιβιώνουν ακόμη. Μία αξιοσημείωτη περίπτωση είναι το πορτρέτο της βασίλισσας Βερενίκης ΙΙ, ένα γλυπτό της Περιόδου των Πτολεμαίων, του 3ου αιώνα π.Χ., στο οποίο έχουν εντοπιστεί ίχνη από κερί μελισσών στην επιφάνειά του, υποδηλώνοντας ότι μπορεί να το αρωμάτιζαν.

Ένα ακόμη παράδειγμα, είναι η χρήση λουλουδιών και γιρλαντών για τη διακόσμηση των αγαλμάτων, κάτι που προσέδιδε μια ουσιαστική οσφρητική διάσταση. Γιορτές, όπως τα Floralia στη Ρώμη, περιλάμβαναν τη διακόσμηση των αγαλμάτων με γιρλάντες φτιαγμένες από λουλούδια και βιολέτες, γεμίζοντας την ατμόσφαιρα με γιορτινή ευωδιά.

Ρωμαϊκή τοιχογραφία στον Οίκο των Vettii στην Πομπηία. Φωτογραφία: Yair Haklai / Wikimedia Commons

Ανατροπή της παραδοσιακής αντίληψης για την τέχνη της κλασικής περιόδου

Αυτό αλλάζει άρδην την αντίληψή μας για την ελληνορωμαϊκή γλυπτική.

Παραδοσιακά, τα αγάλματα μελετώνται υπό φορμαλιστικό ενδιαφέρον, με τους ειδικούς να εστιάζουν στην τεχνική και την οπτική σύνθεση. Ωστόσο, το γεγονός ότι, τα γλυπτά σχεδιάζονταν με σκοπό και την οσφρητική απόλαυση, υποδηλώνει πως, η  κλασική τέχνη, αποσκοπούσε σε μια πιο πλούσια και πιο περίπλοκη, πολυαισθητική εμπειρία.

H χρήση των αρωμάτων στην τέχνη των αρχαίων, δεν είχε μόνο διακοσμητικό σκοπό, αλλά ήταν κώδικας της συμβολικής και της θρησκευτικής γλώσσας που χάριζε στα γλυπτά πιο απτή δυναμική.

 

Η αισθητική αυτή διάσταση, εξηγεί για ποιον λόγο, ορισμένα αγάλματα λάμβαναν ιδιαίτερη λατρεία και για ποιον λόγο, η διατήρηση και η διακόσμησή τους, θεωρούνταν πράξεις ενδεικτικές της αφοσίωσης.

Από το enikos