Ανάλυση σε κρανίο που ανακαλύφθηκε σε αρχαία Ελληνική πόλη ανατρέπει μια θεωρία ετών – Πώς συνδέεται η Κλεοπάτρα

 Μία διεπιστημονική ερευνητική ομάδα, με επικεφαλής τον ανθρωπολόγο Gerhard Weber, από το πανεπιστήμιο της Βιέννης, σε συνεργασία με την Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών, ανέλυσε ένα κρανίο που ανακαλύφθηκε στην αρχαία Έφεσο το 1929.

Εδώ και χρόνια, υπήρχε η υπόθεση ότι το κρανίο μπορεί να ανήκε στην Αρσινόνη Δ’, την αδελφή της Κλεοπάτρας. Ωστόσο, οι πρόσφατες αρχαιολογικές αναλύσεις, έχουν δείξει ότι

τα ευρήματα ανήκουν σε ένα αγόρι ηλικίας 11 έως 14 ετών που υπέφερε από παθολογικές αναπτυξιακές διαταραχές. Τα γονίδιά του μαρτυρούν καταγωγή από την Ιταλία ή τη Σαρδηνία. Τα αποτελέσματα, δημοσιεύτηκαν στο Scientific Reports.

To 1929, o αυστριακός αρχαιολόγος Josef Keil και οι συνεργάτες του, ανακάλυψαν μία σαρκοφάγο που ήταν γεμάτη με νερό, στα ερείπια του άλλοτε μεγαλόπρεπου «Οκταγώνου»,  ενός επιβλητικού κτιρίου, στον σημαντικότερο δρόμο της Εφέσου. Δεν βρέθηκαν σημαντικά κτερίσματα στο σημείο, αλλά μέσα στην σαρκοφάγο υπήρχε ένας ακέραιος σκελετός.

Το κρανίο που ανακαλύφθηκε στο Οκτάγωνο της Εφέσου (Φωτογραφία: Scientific Reports).

Ο Josef Keil πήρε μαζί του το κρανίο μόλις προτού οι ερευνητές κλείσουν ξανά τον τάφο στη σημαντική «Οδό Κουρητών». Μετά την αρχική ανάλυση που πραγματοποιήθηκε στο Greifswald στη Γερμανία, υπέθεσε ότι, η ταφή ήταν «ενός πολύ ξεχωριστού ατόμου», πιθανόν μιας 20άχρονης γυναίκας.

Ο Keil δεν κατάφερε να προσφέρει απτά στοιχεία και το κρανίο ταξίδεψε στη Βιέννη, επ’ ευκαιρία του πρόσφατου τότε διορισμού του αρχαιολόγου, στο πανεπιστήμιο της Βιέννης. Το 1953, ο Josef Weninger, επικεφαλής του Ινστιτούτου Ανθρωπολογίας στο πανεπιστήμιο της Βιέννης, δημοσίευσε ένα άρθρο με φωτογραφίες και μετρήσεις.

Οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι, το κρανίο στο Ηρώο (Heroengrab), αναπαριστούσε μια νέα γυναίκα η οποία ήταν «εκλεπτυσμένη και με εξειδικευμένες γνώσεις», πράγμα που μαρτυρά ότι ανήκε στην αριστοκρατία της αρχαίας εποχής.

Ο υπόλοιπος σκελετός, ανακαλύφθηκε στην Έφεσο, σε μεταγενέστερες ανασκαφές, το 1982 όμως αυτή τη φορά όχι στη σαρκοφάγο, αλλά σε μια κόγχη στον προθάλαμο του ταφικού θαλάμου.

Εικάζεται ότι το Οκτάγωνο είναι δανεισμένο από το αιγυπτιακό μοντέλο του φάρου της Αλεξάνδρειας και, σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, η Αρσινόη Δ’ δολοφονήθηκε στην Έφεσο, περίπου το 41 π.Χ. έπειτα από προτροπή του Μάρκου Αντώνιου, εραστή της Κλεοπάτρας. Σύμφωνα με μια θεωρία που ανέκυψε το 1990 – η Αρσινόη η Δ’ μπορεί να είχε ταφεί σ’ αυτόν τον μεγαλοπρεπή τάφο της Εφέσου. Έκτοτε, πολλές αναφορές και δημοσιεύσεις έχουν εξερευνήσει τη φημολογία αυτή.

Μέθοδοι CSI στη σύγχρονη ανθρωπολογία και αρχαιολογία

Το τμήμα εξελικτικής βιολογίας του πανεπιστημίου της Βιέννης, έχει επεκταθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και πλέον αξιοποιεί πρακτικά όλες τις διαθέσιμές σύγχρονες μεθόδους ανάλυσης.

Σε συνεργασία με γενετιστές, ειδικούς χρονολόγησης, ορθοδοντικούς από το πανεπιστήμιο της Βιέννης και αρχαιολόγους της αυστριακής ακαδημίας Επιστημών, ξεκίνησε και πάλι η επιστημονική έρευνα στο κρανίο. Σ’ ένα πρώτο βήμα, το κρανίο υποβλήθηκε σε μικρό-υπολογιστική τομογραφία για να αρχειοθετηθεί το ψηφιακό του αντίγραφο σε ανάλυση 80 μικρομέτρων.

Έπειτα, οι επιστήμονες πήραν μικρά δείγματα στο φάσμα του χιλιοστόμετρου, από τη βάση του κρανίου και από το εσωτερικό του αυτιού, για τον προσδιορισμό της ηλικίας και της γενετικής κατάστασης. Τα δεδομένα από το φασματόμετρο, συγκρίθηκαν με τις πρόσφατες καμπύλες βαθμονόμησης, οι οποίες έλαβαν υπόψη την εικαζόμενη διατροφική σύνθεση.

Το κρανίο ανάγεται μεταξύ του 36 και του 205 π.Χ., χρονολόγηση που ταιριάζει με το θάνατο της Αρσινόης Δ’, το 41 π.Χ.  Οι γενετιστές επίσης βρήκαν αντιστοίχιση ανάμεσα στο κρανίο και σε υπάρχοντα δείγματα του μηριαίου οστού.

Ο σκελετός που ανακαλύφθηκε αργότερα στον προθάλαμο του Οκταγώνου, ανήκε λοιπόν στο ίδιο άτομο με το κρανίο που είχε αφαιρέσει από τη σαρκοφάγο ο Josef Keil το 1929.

«Τότε ήρθε και η μεγάλη έκπληξη: Επαναλαμβανόμενες εξετάσεις έδειξαν καθαρά στο κρανίο και στο μηριαίο οστό την παρουσία χρωμοσώματος Υ – με άλλα λόγια, ο σκελετός ανήκε σε άνδρα», εξηγεί ο Gerhard Weber.

Φωτογραφία του γομφίου (Φωτογραφία: Scientific Reports).

Η μορφολογική εκτίμηση του κρανίου και τα δεδομένα της μικρό-τομογραφίας, αποκάλυψαν ότι, το αγόρι από το Οκτάγωνο ήταν ακόμη έφηβο και είχε ηλικία περίπου 11 έως 14 ετών. Αυτό επαλήθευσαν οι εικόνες υψηλής ανάλυσης των οδοντικών ριζών και της ακόμη υπό ανάπτυξη, βάσης του κρανίου. Ωστόσο, είναι εμφανές ότι το αγόρι έπασχε από παθολογική ανάπτυξη. Μία από τις κρανιακές ραφές που κανονικά συγχωνεύονται στην ηλικία των 65, είχε ήδη κλείσει.

Ως αποτέλεσμα, το κρανίο του είχε πολύ ασύμμετρο σχήμα.  Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό ωστόσο, ήταν η υπανάπτυκτη άνω γνάθος, ασυνήθιστα στραμμένη προς τα κάτω, κάτι που μάλλον προκαλούσε μεγάλο πρόβλημα στην μάσηση.

Αυτό επιπλέον επαληθεύεται από τις φανερές γωνίες των Κροταφογναθικών Αρθρώσεων και τα οδοντικά ευρήματα των δύο εναπομεινάντων δοντιών της γνάθου. O πρώτος μόνιμος γομφίος, το πρώτο μόνιμο δόντι της οδοντοστοιχίας και συνήθως αυτό που χρησιμοποιείται περισσότερο, δεν είχε καθόλου σημάδια φθοράς.

Ο πρώτος προγόμφιος, αντίθετα, ο οποίος εμφανίζεται μόλις λίγα χρόνια αργότερα στην οδοντοφυΐα, ήταν πολύ φθαρμένος με εμφανείς ρωγμές, αποτέλεσμα υπερβολικής χρήσης.

Οι ερευνητές έχουν οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι, δεν υπήρχε κανονική επαφή των δοντιών, αποτέλεσμα της αναπτυξιακής ανωμαλίας της γνάθου και του προσώπου. Παραμένει ασαφές προς το παρόν, το αίτιο των διαταραχών ανάπτυξης.

Μπορεί να οφείλονταν σε ανεπάρκεια βιταμίνης D, για παράδειγμα. Γενετικά σύνδρομα, όπως το Σύνδρομο Τρέτσερ Κόλινς, μπορεί επίσης να οδήγησαν στη διαμόρφωση της εμφάνισης του αγοριού από το Οκτάγωνο.

Το τέλος της φημολογίας και η αρχή νέων ερευνών

Πλέον είναι ξεκάθαρο ότι, το άτομο που βρέθηκε θαμμένο στο Οκτάγωνο της Εφέσου, δεν ήταν η αδελφή της Κλεοπάτρας, αλλά ένα αγόρι με αναπτυξιακές διαταραχές, πιθανόν Ρωμαίος.

H αιτία των αρχιτεκτονικών αναφορών στην Αίγυπτο στο κτίριο αυτό, παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα. Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι, ο τάφος ήταν προορισμένος για ένα άτομο πολύ υψηλού κοινωνικού κύρους.

 

Σε κάθε περίπτωση, τα αποτελέσματα της έρευνας ανοίγουν ευρύ περιθώριο για νέες, συναρπαστικές έρευνες. Η ανάλυση στα λείψανα της Αρσινόης Δ’, μπορεί να αρχίσει ξανά, αυτή τη φορά, χωρίς παρανοήσεις και φημολογίες.

Από το enikos