«Η Αγία Σοφία δεν είναι δυνατόν να περιγραφεί από άνθρωπο»

 του Alexander A. Vasiliev

Στον τομέα τής τέχνης η εποχή τού Ioυστινιανoύ φέρει το όνομα τού Πρώτου Χρυσού Αιώνα. Η αρχιτεκτονική αυτής τής εποχής δημιούργησε ένα μοναδικό, στο είδος του, μνημείο, τον ναό τής Αγίας Σοφίας(σ.1).

Η Αγία Σοφία ή η Μεγάλη Εκκλησία, όπως ονομάζεται στην Ανατο­λή, ανοικοδομήθηκε, ύστερα από διαταγή τού Ioυστινιανoύ, στο μέρος όπου βρισκόταν η μικρή βασιλική τής Αγίας Σοφίας που

κάηκε κατά τη διάρκεια τής Στάσεως τού Νίκα (532).

Θέλοντας να κάνει τον ναό αυτό ένα κτήριο ασυνήθους λαμπρότητας, ο Ioυστινιανός, όπως αναφέρει η μεταγενέστερη παράδοση, διέταξε τους διοικητές τών επαρχιών να τού προμηθεύσουν τα καλύτερα κομμάτια τών αρχαίων μνημείων. Επίσης με­ταφέρθηκαν στην πρωτεύουσα, από τα πλουσιότερα μέρη, τεράστιες πο­σότητες μαρμάρου, διαφόρων χρωμάτων και σχημάτων. Άργυρος, χρυ­σός, ελεφαντόδοντο και πολύτιμοι λίθοι, μεταφέρθηκαν στην πρωτεύου­σα για να αυξήσουν τη μεγαλοπρέπεια τού νέου ναού.

Ο Αυτοκράτορας διάλεξε για την εκτέλεση αυτού τού μεγαλοπρεπούς έργου δύο ικανούς -από τη Μικρά Ασία- αρχιτέκτονες, τον Ανθέμιο τον Τραλλιανό και τον Ισίδωρο τον Μιλήσιο, οι οποίοι ανέλαβαν το με­γάλο τους έργο με ενθουσιασμό, καθοδηγώντας με ικανότητα το έργο δέ­κα χιλιάδων εργατών.

Ο Αυτοκράτορας παρακολουθούσε, προσωπικά, την κατασκευή, βλέποντας την πρόοδό της, δίνοντας συμβουλές και ενισχύοντας τον ζήλο τών εργατών. Το έργο τελείωσε σε πέντε χρόνια. Τα Χριστούγεννα τού 537 έγιναν παρουσία τού Αυτοκράτορα τα θριαμβευ­τικά εγκαίνια τής Αγίας Σοφίας.

Mεταγενέστερες πηγές μάς πληροφο­ρούν ότι ο Αυτοκράτορας, ενθουσιασμένος από το κατόρθωμά του, είπε μιλώντας στον λαό: «Δόξα τω Θεώ, τω καταξιώσαντί με τελέσαι το τοιού­τον έργον. Νενίκηκά σε Σολομών!»(σ.2).

Επ’ ευκαιρία αυτού τού θριαμβευ­τικού γεγονότος, πολλά αιτήματα τού λαού ικανοποιήθηκαν, ενώ συγχρόνως έγιναν μεγάλες γιορτές σε όλη την πρωτεύουσα.

Εξωτερικά η Αγία Σοφία είναι πολύ απλή λόγω τής γυμνότητας τών πλινθόκτιστων τοίχων, οι οποίοι δεν φέρουν διακοσμητικά στοιχεία. Α­κόμη και ο φημισμένος τρούλλος φαίνεται κάπως βαρύς απ’ έξω.

Τώρα η Αγία Σοφία χάνεται ανάμεσα στα τουρκικά σπίτια που τήν περιστοιχί­ζουν. Προκειμένου να εκτιμήσει κανείς τη μεγαλοπρέπεια και τη λαμπρότητα αυτού τού ναού, πρέπει να τόν δει εσωτερικά.

Παλαιότερα ο ναός είχε μια ευρύχωρη αυλή, το αίθριον, περιβεβλη­μένη από στοές, στο μέσο τής οποίας βρισκόταν μια μαρμάρινη κρήνη. Η τέταρτη πλευρά τού αιθρίου, που ήταν ενωμένη με τον ναό, αποτελούσε ένα είδος προπυλαίων ή εξωνάρθηκα ο οποίος επικοινωνούσε – με πέ­ντε πύλες – με τον εσωνάρθηκα.

Εννέα ορειχάλκινες πύλες – από τις ο­ποίες η κεντρική, πλατύτερη και υψηλότερη, προοριζόταν για τον Αυτο­κράτορα- οδηγούσαν στο εσωτερικό τού ναού. Ο κυρίως ναός, ο οποίος ανήκει στον τύπο τής «βασιλικής μετά τρούλλου», σχηματίζει ένα πολύ μεγάλο ορθογώνιο, με ένα μεγαλοπρεπές κεντρικό κλίτος, πάνω από το οποίο υψούται ο τρούλλος, ο οποίος – έχοντας διάμετρο 31 μέτρων­ κατασκευάσθηκε με ασυνήθη δυσκολία σε ύψος 50 μέτρων από τη γη.

Σαράντα μεγάλα παράθυρα, στη βάση τού τρούλλου, αφήνουν να εισχω­ρεί άφθονο φως, το οποίο απλώνεται σε όλο τον ναό. Στις δύο πλευρές τού κεντρικού κλίτους, κατασκευάστηκαν τέσσερεις ογκώδεις παρα­στάδες, οι πεσσοί, δύο στην βόρεια και δύο στη νότια πλευρά, οι οποίοι έφεραν από 4 κίονες.

Το πάτωμα και οι κίονες είναι από πολύχρωμο μάρμαρο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε, επίσης, για ορισμένα τμήματα τών

τοίχων. Θαυμάσια ψηφιδωτά, τα οποία καλύφθηκαν από τους Τούρκους, έθελγαν τα μάτια τών επισκεπτών. Κυρίως έκανε βαθιά εντύπωση στους προσκυνητές ο τεράστιος Σταυρός που έλαμπε στην κορυφή τού τρούλ­λου.

Ακόμη και σήμερα μπορεί κανείς να διακρίνει, κάτω από τα χρώμα­τα τών Τούρκων, στο χαμηλότερο τμήμα τού τρούλλου, τις μεγάλες μορ­φές τών Αγγέλων.

Το πιο δύσκολο πρόβλημα που αντιμετώπισαν οι δημιουργοί τής Αγί­ας Σοφίας, υπήρξε η ανέγερση ενός τεράστιου και συγχρόνως πολύ ελα­φρού τρούλλου, πράγμα το οποίο αποτελεί κατόρθωμα και για τη σύγ­χρονη αρχιτεκτονική ακόμη. Το κατόρθωμα έγινε, αλλά ο θαυμάσιος τρούλλος δεν κράτησε πολύ· έπεσε ενώ ζούσε ακόμη ο Ιουστινιανός και χρειάσθηκε να κτισθεί πάλι, με λιγότερο τολμηρό σχέδιο, στα τέλη τής βασιλείας του.

Οι σύγχρονοι τού Ιουστινιανού μιλούν για την Αγία Σοφί­α με τον ίδιο θαυμασμό με τον οποίο μιλούν όλες οι μεταγενέστερες, μέ­χρι την δική μας, γενεές. Ο Ρώσος προσκυνητής τού 19ου αιώνα, Στέφα­νος τού Νόβγκοροντ, γράφει στα Ταξίδια στην Κωνσταντινούπολη ότι «η Αγία Σοφία δεν είναι δυνατόν να περιγραφεί από άνθρωπο» (σ.3).

Παρά τους συχνούς και ισχυρούς σεισμούς, η Αγία Σοφία διατηρείται μέχρι σήμερα, ως τζαμί, στο οποίο μεταβλήθηκε το 1453 (σ.Π/Β: το βιβλίο του Vasiliev εκδόθηκε στη δεκαετία του 1950).

Ο Στριγκόφσκι (Strygowski) λέει ότι «Η σύλληψη τού ναού (τής Αγίας Σοφίας) είναι, καθαρά, αρμενική»(σ.4).

 

Καθώς περνούσε ο καιρός, η αληθινή ιστορία τής κατασκευής τής Α­γίας Σοφίας μεταβλήθηκε σ’ ένα είδος θρύλου, με πολλές λεπτομέριες περί θαυμάτων. Ξεκινώντας από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, οι θρύλοι αυτοί εισχώρησαν στη νοτιοσλαβική, ρωσική, μωαμεθανική, αραβική και τουρκική λογοτεχνία. Τα σλαβικά και τα μωαμεθανικά κείμενα παρουσιάζουν πολύ ενδιαφέρον υλικό για την ιστορία τών διεθνών λογοτε­χνικών επιδράσεων(σ.5).

Σημειώσεις/Παραπομπές

1. Το πιο πρόσφατο, σχετικό με την Αγία Σοφία, έργο είναι τού Ε. Η. Swift, «Hagia Sophia». Βλέπε επίσης «Prelίminary Reports οη the Mosaics οί. St. Sophia at Istanbul» τού Thomas Whittemore.

2. Βλέπε «Scriptores originum Constantinopolίtanarum», έκδ. Τ. Preger, Ι, 105.

3. «Το προσκύνημα τού Στεφάνου τού Νόβγκοροντ» (Θρύλοι τού Ρωσικού Λαού), έκδ. Τ. Sakharov, ΙΙ, 52 (Ρωσικά). Μ. Ν. Speransky, «From the Ancient Novgorod Literature of the Fourteenth Century», 50-76.

4. «Ursprung der Christliclen Kirchenkunst», μετάφραση Ο. Dalton και Η. Braunholtz, 46. Βλέπε και Dalton, «East Christian Μ», 93

5. Βλέπε Π.χ. Μ.Ν. Speransky, «Τα νοτιο-σλαβικά και ρωσικά κείμενα της διηγήσεως τής κατασκευής τής Αγίας Σοφίας τής Κωνσταντινουπόλεως» (Αναμνηστικός τόμος V.Ν. Zlatarsky 413-422 V. D. Smirnov, 413-422). V. D. Smirnov, «Turkish Legends οη Saint Sophia».

Πηγή: Alexander A. Vasiliev – ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ AYTOKPATOPΙAΣ, εκδόσεις Πάπυρος 1995, μτφ Δημοσθένη Σαβράμη, σελ. 242-243

Εικόνα: Τομή του εσωτερικού του Ιερού Ναού της Αγίας Σοφίας στην έκδοση του 1911 της Encyclopædia Britannica, από τη Wiki

averoph.wordpress.com
https://simeiakairwn.wordpress.com

Από το yiorgosthalassis