ΕΞΑΓΓΕΛΟΣ: Το πρώτο φορητό πυροβόλο όπλο – Ιστορία και κατασκευή (βίντεο)

Είναι άγνωστο πότε ακριβώς και που ανακαλύφθηκε η πυρίτιδα. Η επικρατέστερη άποψη θέλει την ανακάλυψή της στην Κίνα και την χρήση της στον πόλεμο.
Ένα από τα πρώτα όπλα, αν όχι το πρώτο, που αξιοποίησε την πυρίτιδα ήταν το «φλογοφόρο δόρυ».
Το όπλο αυτό δεν ήταν παρά ένα κοινό δόρυ κοντά στην αιχμή του οποίου προσαρμόζονταν ένας σωλήνας με πυρίτιδα και φιτίλι. Πριν την επαφή με τον
εχθρό ο στρατιώτης φορέας έβαζε φωτιά στο φιτίλι και αυτό με την σειρά του ανέφλεγε την πυρίτιδα.
Η πυρίτιδα προκαλούσε έκρηξη που μπορούσε να επηρεάσει τον αντίπαλο σε απόσταση περίπου 3 μ. προκαλώντας όμως περισσότερο ψυχολογικό παρά πρακτικό αποτέλεσμα. Σταδιακά στο εμπρόσθιο τμήμα του σωλήνα προστίθεντο και μικρά τεμάχια σιδήρου ή άλλων μετάλλων.

Έτσι με την έκρηξη τα θραύσματα μετάλλου εκτοξεύονταν κατά των εχθρών. Έτσι το φλογοφόρο δόρυ λειτουργούσε περίπου όπως ένα σύγχρονο κυνηγετικό όπλο που εκτοξεύει σκάγια, αλλά και ως ένα είδος φλογοβόλου. Το βεληνεκές του πάντως ήταν μικρό.
Μερικές φορές προσαρμόζονταν και δεύτερος σωλήνας ώστε το όπλο να μπορεί να βάλλει δύο φορές, ενώ ενίοτε αφαιρούνταν η λόγχη. Οι πρώτες ενδείξεις ύπαρξης του όπλου χρονολογούνται περί το 950 μ.Χ. στην Κίνα. Αναφορά γίνεται επίσης σε στρατιωτικό κείμενο του 1044. Ωστόσο η πρώτες αναφορές για την χρήση του στη μάχη είναι του 1132 μ.Χ. στην πολιορκία του Ντεάν κατά τη δυναστεία των Τζιν.
Ο σωλήνας που προσαρμόζονταν στην άκρη του δόρατος ήταν κατασκευασμένος από μπαμπού ή στρώσεις χαρτιού. Η μεγάλη αλλαγή ήρθε όταν οι σωλήνες άρχισαν να κατασκευάζονται από μέταλλο, στο τρίτο τέταρτο 13ου αι. μ.Χ. Σταδιακά οι στρατιώτες άρχισαν να αποσπούν τον μεταλλικό σωλήνα από το δόρυ και να τον χρησιμοποιούν αυτόνομα. Έτσι γεννήθηκαν τα πρώιμα τυφέκια.

Τα φλογοφόρα δόρατα χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον από τους Κινέζους κατά των Μογγόλων και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία. Οι Μογγόλοι υιοθέτησαν με την σειρά τους το όπλο και το χρησιμοποίησαν κατά των αντιπάλων τους κατά τις εκστρατείες τους σε Ευρώπη και Μέση Ανατολή, διαδίδοντας έτσι την χρήση του όπλου.
Σύμφωνα με απεικονίσεις του 14ου αι. τόσο οι Τούρκοι και οι Πέρσες, όσο και οι Ευρωπαίοι, χρησιμοποιούσαν τα όπλο. Υπάρχει απεικόνιση που μαρτυρά την χρήση του όπλου από έφιππο ιππότη.
Ο Ιταλός μεταλλουργός Βινότσιο Μπιρινκούτσιο, στο σύγγραμμά του «De la Pirotechnia», που δημοσιεύτηκε το 1540, απεικονίζει φλογοφόρα δόρατα και φλογοφόρες λόγχες ιπποτών.

Οι εξελίξεις στην πολεμική τεχνολογία ήταν πάντως ραγδαίες και σύντομα κατέστησαν το όπλο παρωχημένο, κυρίως λόγω του ανεπαρκούς βεληνεκούς του. Έτσι τα πρώιμα τυφέκια το αντικατέστησαν. Τα όπλα αυτά είχαν πολύ μεγαλύτερο δραστικό βεληνεκές και αποτελεσματικότητα.
Και αυτά αντικαταστάθηκαν με την σειρά τους από τα αρκεβούζια και αυτά από τα μουσκέτα που εξόπλισαν, σε διάφορες παραλλαγές και υποδείγματα, τους στρατιώτες των ευρωπαϊκών στρατών για αιώνες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η τελευταία χρήση του φλογοφόρου δόρατος στην Ευρώπη καταγράφεται κατά τον Αγγλικό Εμφύλιο Πόλεμο, το 1643, στο Μπρίστολ.