Tο Μυστήριο Με Τη Σαύρα Της Σκύρου Και Ο Ρόλος Της Βραχονησίδας

Γιατί ένα ενδημικό είδος σαύρας να παρουσιάζει φαινόμενα γιγαντισμού και κανιβαλικής συμπεριφοράς μόνο σε μια συγκεκριμένη βραχονησίδα στην καρδιά του Αιγαίου;
Στο ερώτημα αυτό προσπαθεί εδώ και μια δεκαετία να απαντήσει διεθνής ομάδα επιστημόνων,
μελετώντας μια σπάνια διαφοροποίηση ενός ενδημικού είδους. Η ιστορία της «σαύρας της Σκύρου» μας υπενθυμίζει την οικολογική σπουδαιότητα των μικρών βραχονησίδων και τον συναρπαστικό κόσμο που εξακολουθεί να μας αποκαλύπτει η πλούσια
ελληνική φύση.

Η βραχονησίδα Μέσα Διαβατές, έκτασης 19 στρεμμάτων, βρίσκεται 1,4 μίλια από τη Σκύρο. Κι αν η Σκύρος είναι γνωστή από μια τυπική περίπτωση νανισμού, το περίφημο αλογάκι της, στις Μέσα Διαβατές παρατηρείται ακριβώς το αντίθετο: μια εντυπωσιακή περίπτωση γιγαντισμού.
«Η σαύρα της Σκύρου (Podarcis gaigeae) ζει μόνο στη Σκύρο και στα νησάκια της» εξηγεί ο κ. Παναγιώτης Παφίλης, επίκουρος καθηγητής Ζωικής Ποικιλότητας στο τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Όμως σε μια βραχονησίδα, στις Μέσα Διαβατές, η σαύρα παρουσιάζει κάποια ασυνήθιστα χαρακτηριστικά: είναι 40% μεγαλύτερη και 250% βαρύτερη. Ενώ στη Σκύρο το ίδιο είδος φθάνει σε μήκος τα 6,43 εκ. και σε βάρος τα 6,01 γρ., στις Διαβατές φθάνει τα 8,53 εκ. και τα 14,62 γρ.».

Η διαφοροποίηση αυτή δεν είναι η μόνη. «Στις Διαβατές, η σαύρα παρουσιάζει φαινόμενα κανιβαλισμού. Τα ενήλικα αρσενικά επιτίθενται ειδικά στα νεαρά άτομα και τα τρώνε. Η συμπεριφορά αυτή επιβεβαιώθηκε και εργαστηριακά: τα αρσενικά από τις Διαβατές επιτέθηκαν στα μικρά και προσπάθησαν να τα σκοτώσουν και να τα φάνε στο 69% των περιπτώσεων, ενώ εκείνα από τη Σκύρο στο 17%.
Επίσης τα αρσενικά των Διαβατών επιχειρούσαν τις επιθέσεις τους πολύ πιο γρήγορα (μέσα στα πρώτα δύο λεπτά) σε σχέση με εκείνα της Σκύρου (γύρω στα 15 λεπτά), στοιχείο που υποδεικνύει ότι έχουν επαναλάβει την πρακτική αυτή και γνωρίζουν τι να κάνουν. Επιπλέον οι σαύρες από τις Διαβατές δάγκωναν τα μικρά κατευθείαν στο κεφάλι (θανατηφόρο δάγκωμα) και όχι σε τυχαίες θέσεις».

Όμως γιατί η σαύρα της Σκύρου να παρουσιάζει αυτά τα χαρακτηριστικά μόνο σε μια βραχονησίδα; «Ο καθοριστικός παράγοντας για τον γιγαντισμό του είδους είναι, εκτός από την απουσία θηρευτών-εχθρών, η μεγάλη αποικία γλάρων στο νησί. Οι γλάροι αφήνουν στο νησάκι τα υπολείμματα του φαγητού τους, τις κουτσουλιές τους και τελικά πεθαίνουν εκεί, προσφέροντας πλούσια σε σύσταση τροφή», λέει.
«Όσον αφορά τον κανιβαλισμό, η σαύρα παρουσιάζει πολύ μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα στο νησάκι, περίπου 800 σαύρες ανά εκτάριο όταν στη Σκύρο είναι μόλις 120/εκτάριο. Επειδή δεν υπάρχει μεγάλη τροφική διαθεσιμότητα, αναπτύσσεται ανταγωνισμός. Τρώγοντας ένα νεαρό άτομο, εξασφαλίζεις φαγητό και ταυτόχρονα “βγάζεις από τη μέση” έναν μελλοντικό ανταγωνιστή».

«Eργαστήρια εξέλιξης»
Η περίπτωση των Μέσα Διαβατών μας υπενθυμίζει τη μεγάλη οικολογική σημασία των βραχονησίδων μας. «Οι βραχονησίδες είναι μικρά εργαστήρια εξέλιξης. Προσφέρουν ιδανικές συνθήκες για “ειδο-γένεση”: επειδή είναι απομονωμένες, υπάρχει χρόνος να δημιουργηθούν νέες μορφές ζωής και να ανταποκριθούν στις ιδιαίτερες συνθήκες τους, λ.χ. στην ξηρασία. Γι’ αυτό και στα νησιά μας υπάρχουν πολλά ενδημικά είδη φυτών και ζώων. Ταυτόχρονα λειτουργούν ως “σχεδίες” στο Αιγαίο για τα πουλιά». Στη συζήτηση περί της επέμβασης ή μη στις βραχονησίδες, ο κ. Παφίλης έχει άποψη.
«Δεν είναι δυνατόν σε μια χώρα με 8.000 νησιά και νησίδες να τα προστατεύσεις όλα. Πρέπει όμως να εντοπίσουμε τις περιοχές με πολύ υψηλά ποσοστά ενδημισμού και να τις προστατεύουμε. Θλίβομαι όταν ακούω απόψεις σαν κι αυτές του δημάρχου Ιθάκης, που έλεγε για την Οξυά ότι είχε μόνο πουλιά και τώρα θα φέρει επενδύσεις.
Πρέπει να ζυγίζουμε τα πράγματα. Ο οικοτουρισμός μπορεί να συντηρήσει ολόκληρες περιοχές. Στη Μινόρκα, στις Βαλεαρίδες, έχει αναπτυχθεί όλη η τουριστική βιομηχανία γύρω από ένα τοπικό είδος σαύρας, το σύμβολο του νησιού. Στην Ελλάδα, αντίστοιχα παραδείγματα υπάρχουν μόνο με την caretta-caretta, τη monachus monachus και την καφέ αρκούδα, από τα οποία κανένα δεν απαντάται αποκλειστικά στην Ελλάδα! Η σαύρα της Σκύρου υπάρχει μόνο εκεί και ελάχιστοι τη γνωρίζουν».

Δεκαετής έρευνα και εκτός συνόρων
Η έρευνα για τη σαύρα της Σκύρου μετρά ήδη μια δεκαετία. «Πριν από 18 χρόνια, όταν ήμουν ακόμα φοιτητής, είχα επισκεφθεί το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Βόννης μαζί με τον καθηγητή μου, Στρατή Βαλάκο» λέει ο κ. Παφίλης. «Εκεί υπάρχει μια μεγάλη συλλογή ελληνικών ειδών, ανάμεσα στα οποία και η σαύρα της Σκύρου. Έπειτα από χρόνια, το 2005, μαζί με μια ομάδα επιστημόνων επισκεφθήκαμε τις Διαβατές και ξεκινήσαμε τη συστηματική έρευνα για το είδος.


Έκτοτε επισκεπτόμαστε τη βραχονησίδα κάθε χρόνο. Μάλιστα το Ίδρυμα Λάτση χρηματοδότησε τις δειγματοληψίες μας για δύο χρόνια, προσφέροντας πολύτιμη βοήθεια. Να σημειώσω ότι η μελέτη για τον κανιβαλισμό (που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Ethology) βασίζεται στη διπλωματική εργασία του φοιτητή Γιάννη Δημόπουλου». Η έρευνα έχει φύγει και εκτός συνόρων.

«Σε διάφορες πτυχές της έχουν συμμετάσχει τα πανεπιστήμια του Lund στη Σουηδία (δρ Anna Runemark), του Michigan (αναπλ. καθηγητής Johannes Foufopoulos), της Indiana (καθηγητής Bill Cooper) και του Tel Aviv (επίκουρος καθηγητής Shai Meiri). Τεράστια ευγνωμοσύνη όμως οφείλουμε σε έναν Σκυριανό, τον κ. Κυριάκο Αντωνόπουλο. Ο οποίος ενοικίαζε επί σειρά ετών από τον δήμο Σκύρου τις Διαβατές προκειμένου να παραμείνουν ως έχουν, ενώ ακόμα και σήμερα μας βοηθά με πολλούς τρόπους στην έρευνά μας. Η έρευνα συνεχίζεται για να αποκαλυφθούν νέα στοιχεία».
Από το ksipnistere