Από τον
Παναγιώτη Λιάκο
Ο Κώστας Δούκας είναι ηρωική μορφή των ελληνικών γραμμάτων. Η σχέση του με την καταστατική πράξη του ελληνικού πολιτισμού, τα έπη του Ομήρου, κρατάει περίπου μισόν αιώνα. Είναι ο σημαντικότερος
Ελλην ομηριστής, ιστορικός ερευνητής, πρώην δημοσιογράφος κι ασχολείται με τα εικαστικά. Ο κ. Δούκας έχει γράψει περίπου 25 βιβλία με θέμα τον Ομηρο, τον κόσμο των επών και τα μυστικά του, και μόλις πρόσφατα κυκλοφόρησε το σημαντικότερο -ως σήμερα- έργο του: η έμμετρη μετάφραση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, όπου κατορθώνει να αποδίδει τα ομηρικά έπη στη νέα ελληνική διατηρώντας το 80% των ομηρικών λέξεων!
Ο Κώστας Δούκας, με το μοναδικό χάρισμα και τον πλούτο των γνώσεών του, συστήνει ξανά στο έθνος μας την πηγή της υπεροχής του, το θαύμα του Ομήρου! Η συνέντευξη που ακολουθεί είναι μια ξενάγηση στις σκέψεις και στον γνωσιακό κόσμο ενός υπέροχου μυαλού.
Πώς ξεκίνησε το ταξίδι σας στον κόσμο του Ομήρου;
Ενα καλοκαίρι επέστρεφα σπίτι, τα παιδιά είχαν τελειώσει τις εξετάσεις και τα έβλεπα που πέταγαν τα βιβλία στα σκουπίδια, στον δρόμο. Πάω και παίρνω ένα από αυτά τα βιβλία τα σκισμένα και βλέπω ότι ήταν ο Ομηρος. Σκέφτηκα «τόσο μίσος για τον Ομηρο; Γιατί; Κάναν οι δάσκαλοι τα παιδιά να μισήσουν τον Ομηρο;» Θέλησα τότε να δω τι πραγματικά έλεγε ο Ομηρος. Ετσι λοιπόν βάλθηκα να μάθω αρχαία ελληνικά, όπως πρέπει.
Αυτό συνέβη πριν από περίπου 50 χρόνια. Είμαι 82 τώρα. Αρχισα λοιπόν να διαβάζω αρχαία ελληνικά και κυρίως την επική διάλεκτο. Επί δύο χρόνια προσπαθούσα να μάθω κανονικά αρχαία με συντακτικό και γραμματική. Και κατόρθωσα και διάβασα επιτέλους από το πρωτότυπο τον Ομηρο και μου αποκαλύφθηκε ένας καινούργιος κόσμος.
Ο Ομηρος χρησιμοποίησε λέξεις που χρησιμοποιούμε και εμείς σήμερα. Και δεν ήτανε μία και δύο. Ηταν πάρα πολλές. Διερωτήθηκα για ποιο λόγο οι «διάσημες» μεταφράσεις έπρεπε να... μεταφράζουν, να αλλάζουν όλες τις λέξεις του Ομήρου. Αφού τις καταλαβαίνω. Γιατί να πω το ασθμαίνω, που το γνωρίζω, «λαχανιάζω»; Γιατί να πω την ιαχή «ξεφώνημα»; Γιατί το όρος να το πω βουνό; Γιατί τον ποιμένα να τον πω τσοπάνη; Γιατί το κλέπτω να το πω αρπάζω; Και το αρπάζω μετά να το πω κλέπτω; Ηθελαν να μας περάσουν το μήνυμα ότι εκείνη η εποχή ήταν άλλη κι ότι άλλη γλώσσα μιλάμε σήμερα.
Μιλάμε την ίδια, τη γράφουμε με τον ίδιο τρόπο και την εκφέρουμε με τον ίδιο τρόπο. Είδα δηλαδή ότι είχα παραπληροφορηθεί. Τρεις λέξεις μόνο δεν μπορούσαν να αλλάξουν οι μεταφραστές. Δεν βρήκαν αντίστοιχες.
Τρεις λέξεις; Ποιες είναι αυτές;
Ο ιδρώς (ιδρώτας), η σανίς και η φάλαγξ. Δεν βρήκαν αντίστοιχες λέξεις. Κατά τα άλλα έπρεπε να πούμε τη θύελλα «ανεμορούφουλα», κατά τον Καζαντζάκη... Την Ηρα λευκώλενον που είχε λευκάς ωλένας, τη λευκοχέρα δηλαδή, να την πούμε «κρουσταλοβραχιονάτη». Τον πολύαρνι, αυτόν που έχει πολλά αρνιά, να τον πούμε «βαριοκοπαδιάρη». Να σου λέει «κασσίτερος» ο Ομηρος κι εσύ να λες... καλάι, κατά το τουρκικότερο! Να σου λέει «δόμος» ο Ομηρος, που είναι διεθνής λέξη, κι εσύ να λες κατά τα τουρκικά «οντάς»! Καζαντζάκης και Κακριδής. Αυτοί κάνανε το μεγάλο κακό.
Είναι νεκρή γλώσσα τα αρχαία ελληνικά, όπως ισχυρίζεται η Μαρία Ρεπούση;
«Η αρχαία ελληνική γλώσσα είναι νεκρή γλώσσα». Ε, και οι έξι λέξεις είναι αρχαίες. Αυτή είναι η απάντηση στη Ρεπούση. Τι άλλο να πω;
Τι μπορεί να αποκομίσει ένας σύγχρονος άνθρωπος διαβάζοντας Ομηρο;
Πρώτα πρώτα θα μάθει ότι υπήρχε μια άριστα οικοδομημένη γλώσσα, επιστημονική, εύηχη, που μπορεί να διατυπώσει οποιοδήποτε νόημα σε οποιαδήποτε εποχή και τώρα και στο μέλλον. Αν ανοίξετε π.χ. ένα φάρμακό σας και διαβάσετε τα έκδοχα του φαρμάκου, θα δείτε ότι όλες οι λέξεις είναι ομηρικές. Αν λέει colloidal, π.χ. κολλώδης, είναι λέξη ομηρική. Οπως chloro είναι χλωρός. Αν βλέπετε stearate είναι στέαρ του στέατος, πηγμένο λίπος. Αυτές οι λέξεις είναι ελληνικές.
Εχει διεισδύσει παντού η γλώσσα του Ομήρου. Εχει μπει σε όλον τον κόσμο με αποτέλεσμα να μην μπορεί να απαλλαγεί από τη γλώσσα αυτή, βρίσκεται αυτούσια ή μεταλλαγμένη μέσα σε όλες τις ευρωπαϊκές διαλέκτους. Αν, ας πούμε, σας τύχει -ο μη γένοιτο- και βρεθείτε στο εξωτερικό και πάθετε κάτι με την καρδιά σας, διακομιστείτε στο νοσοκομείο, οι ξένοι, αν ψάξουν, μπορεί να αποφανθούν ότι έχετε πρόβλημα στην «τριγλώχινα βαλβίδα». Ετσι θα το πούνε. «Τριγλώχιν» σημαίνει «τρεις γλωχίνες», αιχμές. Είναι το βέλος που έμπαινε μέσα αλλά δεν έβγαινε.
Το «κολλώ» είναι λέξη ομηρική. Του Αίαντος το ακόντιο είναι κολλητό, και οι θύρες είναι κολλητές για να είναι και πιο γερές. Λοιπόν η κόλλα πώς λέγεται αγγλικά; Glue. Και κολάζ λένε οι ξένοι. Και το παίρνουν και οι πυρηνικοί φυσικοί. Στη διάσπαση του ατόμου προϊόντα της σχάσεως τα οποία δεν έχουνε μάζα, αλλά πάνε και προσκολλώνται σε κάτι άλλα. Και λέγονται γκλουόνια.
Τι απρόσμενο μάθατε διαβάζοντας Ομηρο;
Εμαθα ότι ο Κύκλωπας π.χ. δεν είχε ένα μάτι. Δύο κανονικά μάτια είχε. Ο Ομηρος δεν λέει πουθενά ότι έχει ένα μάτι. Τον εντυπωσιάζει το πέλωρον, το πελώριον μέγεθός του, αυτό που ήταν σαν βουνό, σαν φυτεμένο βουνό τεράστιο. Δεν του κάνει εντύπωση ότι έχει ένα μάτι. Βέβαια του έβγαλε το ένα μάτι, δεν μπορούσε ο Κύκλωπας να κάτσει να του βγάλουν και τα δύο. Βγάζοντάς του ο Οδυσσέας το ένα μάτι τον τύφλωσε και στο άλλο. Τα οπτικά νεύρα επικοινωνούν. Επίσης ο Αχιλλέας δεν είχε αχίλλειο πτέρνα. Αυτά είναι επινοήσεις Ρωμαίων ποιητών μεταγενέστερων. Οι συγγραφείς οι αρχαίοι, οι οποίοι και αυτοί τη γλώσσα τους την πήρανε από τον Ομηρο, ανέμειξαν αληθινά και ψεύτικα στοιχεία. Ας πούμε, δεν θυσιάστηκε η Ιφιγένεια στην Αυλίδα, μπορούσε να μας το πει ο Ομηρος, αλλά δεν λέει κάτι τέτοιο. Γιατί δεν αλλάζουν τις ιστορίες του Βίκτορος Ουγκό, όλων αυτών των μεγάλων συγγραφέων, βάζουν πάντα τα ίδια, τους σέβονται. Τον Ομηρο δεν τον σέβονται. Τον αλλάζουν κατά το δοκούν.
Ηταν ο Ομηρος τυφλός;
Οχι. Δεν ήταν τυφλός αλλά ανοιχτομάτης, όπως προκύπτει από τις πολλές παρομοιώσεις του. Τι νόημα έχει για έναν τυφλό το χρώμα; Και πώς αντιλαμβάνεται το χρώμα και τις αποχρώσεις; Ο Ομηρος δεν λέει μόνο για τα χρώματα, αναφέρει και πού ανήκουν τα χρώματα. Ας πούμε τα δόντια είναι λευκά, τα οστά είναι λευκά, το μαλλί λευκό, η αυγή είναι ροδοδάχτυλος ή κροκόπεπλος, τα σύννεφα μαύρα, ξέρει και την πίσσα, μελανότερα από την πίσσα, τα κύματα της θαλάσσης έρχονται το ένα πίσω από το άλλο «κλαγγηδόν προκαθιζόντων». Κλαγγηδόν θα πει με κλαγγή με θόρυβο και προ-καθιζόντων ότι ένα κάθεται πίσω από το άλλο. Τι βλέπει λοιπόν; Βλέπει ότι στο νερό τα πουλιά καθώς προσγειώνονται το ένα πέφτει μπροστά από το άλλο, προσθαλασσώνονται.
Ποιος είναι τελικά ο Ομηρος;
Κατά τη γνώμη μου ο Ομηρος ήταν ο ίδιος ο Οδυσσέας. Ολοι οι ήρωες έχουν δυο τρία κοσμητικά επίθετα το πολύ. Στα ομηρικά έπη ο Οδυσσέας έχει 25-30 κοσμητικά επίθετα! Στην πραγματικότητα είναι ο πρωτοήρωας. Είναι αυτός που συμμετέχει σε όλες τις φάσεις του Τρωικού Πολέμου, αυτός παίρνει τις μεγάλες πρωτοβουλίες, αυτός είχε και τη σκέψη. Πρωτοστατεί παντού, παινεύει παντού τον εαυτό του -κάτι που ο Πίνδαρος το υποπτεύθηκε και αυτός και λέει ότι ο Ομηρος παινεύει πολύ τον Οδυσσέα. Εψαξα λοιπόν και είδα πού μπορεί να ταυτιστεί ο Ομηρος.
Ανακάλυψα ότι υπάρχουν αποδείξεις σωρηδόν. Πρώτα πρώτα τρεις διαφορετικοί άνθρωποι τον αποκαλούν ποιητή, αοιδό. Ο ένας είναι ο Αντήνωρ. Ο άλλος ο Μενέλαος. Πάμε στην Οδύσσεια. Στην Οδύσσεια ο Εύμαιος, χοιροβοσκός, άνθρωπος του λαού, λέει ότι ο Οδυσσεύς μιλάει «σαν αοιδός». Και από τους Φαίακες έτσι τον αποκαλεί ο Αλκίνοος.
Η τρέχουσα φιλολογική επιστήμη λέει ότι η Ιλιάς και η Οδύσσεια έχουν γραφεί σε διαφορετικές περιόδους, από διαφορετικούς συγγραφείς.
Αυτό λέει ο Κακριδής σε ένα από τα βιβλία που περιμάζεψα εκείνη την εποχή. Αν δείτε τι μάθαιναν στα παιδάκια... Είναι οι λεγόμενοι «χωρίζοντες». Αυτό το πρόβλημα το προκάλεσε ο Γερμανός φιλόλογος Φρίντριχ Α. Βολφ, που δημιούργησε το περιβόητο ομηρικό ζήτημα. Αυτός είπε ότι ήταν πολλοί Ομηροι και ομηρίδες, οι οποίοι τα γράψανε, μέχρι που τον αποδοκίμασε ο Γκαίτε. Και ο Γκαίτε λέει το εξής: «Οταν εσείς κατακρεουργήσετε και περικόψετε τον Ομηρο, τότε έρχεται μια νέα γενιά φιλολόγων και συνθέτουν τα έπη και αποφαίνεται ότι ένας νους μόνο συνέλαβε αυτό το πράγμα για την Ιλιάδα και την Οδύσσεια». Η δικιά μου άποψη ύστερα από τόσες δεκαετίες ενασχόλησης με τον Ομηρο είναι ότι η Ιλιάς και η Οδύσσεια είναι προ του 3000 π.Χ., ίσως σε γραμμική Α ή Β.
Ποια είναι τα μυστικά των ομηρικών επών που ανακαλύψατε με τη μελέτη τους;
Στη ραψωδία θ της Οδύσσειας περιγράφεται η σκηνή κατά την οποία ο Αλκίνοος λέει σε αυτόν τον σπουδαίο αοιδό «πες μας ποια είναι η πατρίδα σου να σε πάμε εκεί, γιατί εμάς είναι αυτή είναι η δουλειά μας. Πηγαίνουμε όλους τους ανθρώπους που έρχονται εδώ στην πατρίδα τους. Διότι οι νήες μας, τα πλοία μας, δεν έχουνε ούτε κυβερνήτη ούτε πηδάλιο». Αυτό θέλοντας και μη φέρνει στον νου τα σημερινά gps. Επίσης λέει ο Αλκίνοος «σε πάνε αυτές οι νήες τυλιγμένες μέσα σε νεφέλη όπου θέλεις, γιατί γνωρίζουν όλα τα λιμάνια και όλους τους αγρούς». Γιατί λέει αγρούς; Μήπως ήταν και πλοίο που πετούσε; Είναι δυνατόν στην εποχή των τόξων και των ακοντίων να μιλάμε για πλοίο με τεχνητή νοημοσύνη;
Ο Ομηρος πίστευε στα θεία;
Ο Ομηρος πίστευε απολύτως στο θεϊκό αλλά όχι τους θεούς που ξέρουμε, τους 12 θεούς, γιατί ένας ήταν γι' αυτούς ο Θεός. Η τριαδική μάλιστα θεότητα είναι επινόημα του Ομήρου. Διότι λέει ότι οι θεοί «μοιραστήκανε τον κόσμο ως εξής: Ο Δίας πήρε τον επάνω κόσμο και τους ουρανούς ο Ποσειδών πήρε τη θάλασσα και ο Αδης πήρε τον κάτω κόσμο». Αυτή δεν είναι η τριαδική θεότης;
Η ελληνική γλώσσα έχει διεισδύσει παντού και δεν μπορούν να απαλλαγούν από εκείνην
Ο αντικειμενικός στόχος είναι η κατεδάφιση του αρχαίου πολιτισμού. Γιατί εάν αφομοιώσεις τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και την αρχαιοελληνική γλώσσα κ.λπ., τότε θα υποχρεωθείς να είσαι ανώτερος άνθρωπος, να σκέφτεσαι διαφορετικά να έχεις τέλεια γνώμη για το καθετί, να μη σε εξαπατά κανείς, και αυτό δεν το θέλουν. Επιθυμούν να έχουνε λίγοι πρόσβαση στις αλήθειες. Ο πρώην πρόεδρος της Ακαδημίας Α. Κουνάδης θα μπορούσε αυτά που είπε για την αρχαιότητα και την αδιάσπαστη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας να τα έλεγε όσο ήταν εν ενεργεία... Γιατί τα λέει τώρα; Αν τα έλεγε εγκαίρως, μπορεί να έπιαναν και τόπο. Τώρα που φεύγει τα λέει; Θέλουν να καταστρέψουν τη γλώσσα και να τελειώνει η Ιστορία. Και τη θρησκεία. Αλλά όμως έλα που η γλώσσα η ομηρική έχει διεισδύσει παντού σαν ιός και οι ιοί είναι πολύ παλαιότεροι από το ανθρώπινο γένος... Η ελληνική γλώσσα έχει διεισδύσει παντού και δεν μπορούν να απαλλαγούν από εκείνην.
Ο άθλος: Η έμμετρη μετάφραση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας
Ο ίδιος μιλά για τις επιδιώξεις του με αυτό το έργο: «Ηθελα να πείσω τον αναγνώστη των επών να προσεγγίσει, να εξοικειωθεί με το αρχαίο κείμενο και να καταλάβει ότι η σύγχρονη καθομιλουμένη των Ελλήνων χρησιμοποιεί και εκφέρει με τον ίδιο τρόπο άνω του 80% των ομηρικών λέξεων αυτούσιων! Ηθελα και πιστεύω ότι τα κατάφερα να ξαναζωντανέψω την ομηρική διάλεκτο και να δείξω τον συνδετικό κρίκο που ενώνει την ενιαία ελληνική γλώσσα από τον Ομηρο μέχρι σήμερα. Γι' αυτό αποφάσισα να κάνω μια μετάφραση όπου να σώσω τις περισσότερες λέξεις του Ομήρου. Η γλώσσα της μετάφρασης είναι κάτι μεταξύ καθομιλουμένης βέβαια, και όπου χρειάζεται μπαίνει και η καθαρεύουσα και μένουνε και αυτούσιες λέξεις του Ομήρου. Υπολόγισα λοιπόν ότι έσωσα περίπου 80% των λέξεων του Ομήρου»!
Από το trelogiannis
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου