Η κατανάλωση κρασιού στην αρχαία Τροία δεν περιοριζόταν μόνο στις ανώτερες τάξεις, όπως υπέθεταν οι επιστήμονες εδώ και καιρό. Αυτό δείχνει νέα έρευνα του πανεπιστημίου του Τύπινγκεν.
Οι επιστήμονες ανακάλυψαν πως το κρασί στην Τροία, το απολάμβανε και ο απλός κόσμος, ανεξάρτητα από τις γιορτές των ελίτ και τα θρησκευτικά τελετουργικά.
Το κύπελλο που αναφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα
Στα τέλη του
19ου αιώνα, ο Γερμανός αρχαιολόγος Heinrich Schliemann (1822-1890), πραγματοποίησε ανασκαφές στην αρχαία πόλη της Τροίας. Ήλπιζε να ανακαλύψει την οικία του Πριάμου, του βασιλιά της πόλης που πολιορκήθηκε από τον ελληνικό στρατό υπό τον Αγαμέμνονα, όπως αποτυπώνεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα.Μία από τις σημαντικότερες επιτυχίες του Schliemann ήταν, εκτός από τον εντοπισμό της ίδιας της Τροίας, και η ανακάλυψη του «θησαυρού του Πριάμου». Αυτός ο θησαυρός περιείχε πολλά χρυσά και ασημένια αντικείμενα.
Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του, ο Schliemann εντυπωσιάστηκε από ένα πολύ πιο ταπεινό αντικείμενο που αναφέρεται στην Ιλιάδα: το «δέπας αμφικύπελλον», δηλαδή το κύπελλο με δύο λαβές. Ανακάλυψε πολλά κυλινδρικά κύπελλα με δύο λαβές, τα οποία, θεωρείται πως, είναι τα ίδια με αυτά που αναφέρει ο Όμηρος.
Ο Schliemann πίστευε πως, τα αγγεία είχαν χρησιμοποιηθεί είτε για τελετουργικές προσφορές κρασιού στους θεούς του Ολύμπου είτε το πιθανότερο, από τη βασιλική ελίτ για την κατανάλωση του κρασιού.
Διάγραμμα που δείχνει την ποσοτικοποίηση των αλταρικών δεικτών στα τέσσερα αγγεία που μελετήθηκαν. Φωτογραφία: University of Tübingen
Οι χαρακτηριστικές, διπλές λαβές έδιναν τη δυνατότητα στους συνδαιτημόνες να παίρνουν το κύπελλο ο ένας από τον άλλον εύκολα, όπως υπέθεσε ο επιφανής αρχαιολόγος.
Παρά τις έντονες αντιδράσεις σε πολλές από τις ερμηνείες του οι υποθέσεις του Schliemann σχετικά με τα έθιμο οινοποσίας της ελίτ της πρώιμης Εποχής του Χαλκού, έχουν γίνει ένα ανθεκτικό αφήγημα.
Εκτενέστερες αρχαιολογικές ανασκαφές στην Τροία, έχουν πραγματοποιηθεί από το πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν μεταξύ του 1987 και του 2012. Έκτοτε, οι μελετητές αναλύουν τα αποτελέσματα, εστιάζοντας σε αρχαιολογικά ευρήματα και την τεράστια ποικιλομορφία των τεχνουργημάτων που έχουν αποκαλυφθεί.
Με το πέρασμα του χρόνου, οι επιστημονικές μέθοδοι, παίζουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο. Μία από αυτές, είναι η ανάλυση των οργανικών υπολειμμάτων στα αγγεία.
Η συγκεκριμένη μέθοδος, έχει αποδειχθεί πολύτιμη, καθώς παρέχει πληροφορίες για το τι ετοίμαζαν στα μαγειρικά τους σκεύη και τι απολάμβαναν στα ποτήρια τους οι κάτοικοι της Τροίας κατά την πρώιμη Εποχή του Χαλκού.
Αναλύοντας την κουλτούρα του κρασιού της Τροίας
Ανασκαφές που έχουν πραγματοποιηθεί στα τελευταία 150 χρόνια, έχουν δείξει πως το αγγείο με τις δύο λαβές, ήταν διαδεδομένο από τα δυτικά και την Ελλάδα μέχρι τα ανατολικά και την Μεσοποταμία.
Τα αγγεία κατασκευάστηκαν σε διάφορες μορφές, μεταξύ του 2.500 και του 2.000 π.Χ. Ίσως να ήταν εμπνευσμένα από τα πλέον χαμένα, μεταλλικά τους πρωτότυπα, εκτός από το αργυρό δείγμα του Βρετανικού Μουσείου.
Τα αγγεία κατασκευάζονταν στον τροχό ενός κεραμοποιού, μια τεχνολογική καινοτομία που είχε εισαχθεί από την Εγγύς Ανατολή τη συγκεκριμένη περίοδο.
Πολλά από τα κύπελλα με τις δύο λαβές, έχουν βρεθεί όχι μόνο σε οικισμούς, αλλά και σε τύμβους. Αυτό αποτελεί ένδειξη της ιδιαίτερης σημασίας τους στη λατρεία και τα τελετουργικά. Γραπτές πηγές, υποδηλώνουν ότι το κρασί θεωρούνταν ιδιαίτερα πολύτιμο εκείνη την εποχή αν και γενικά, οι πηγές αυτές είναι από μακρινές γεωγραφικά περιοχές.
Έτσι, είχε διαμορφωθεί το συμπέρασμα πως μόνο η κοινωνική ελίτ, μέσω του ελέγχου του εμπορίου μεγάλων αποστάσεων, είχε πρόσβαση στα αγγεία αυτά.
Αυτό μπορεί να ίσχυε για πολλούς οικισμούς στην ηπειρωτική και ανατολική Ανατολία. Ωστόσο, η Τροία, όπως και πολλές ακόμη περιοχές στο Αιγαίο και τη δυτική Μικρά Ασία, βρίσκονταν σε περιοχές ιδιαίτερα ευνοϊκές για την παραγωγή του κρασιού, γεγονός που σημαίνει πως, το κρασί ήταν ευκολότερα προσβάσιμο.
Δέπας αμφικύπελλον που βρέθηκε μέσα στα τείχη της ακρόπολης της Τροίας ΙΙ. Φωτογραφία: University of Tübingen
Δεν προκαλεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι, τα κύπελλα με τις δύο λαβές, έχουν βρεθεί όχι μόνο μέσα στην οχυρωμένη ακρόπολη της Τροίας, με τα μνημεία της, αλλά και σε περιοχές εξωτερικά. Αυτό, δημιουργεί την απορία σχετικά με τη σημασία του κρασιού για τους γεωργούς, τους τεχνίτες και άλλους ανθρώπους, στην καθημερινή τους ζωή. Δηλαδή αν το κατανάλωναν σε ειδικές περιστάσεις ή το χρησιμοποιούσαν και στην καθημερινή ζωή τους;
Τα στοιχεία που βρήκαν στα κύπελλα οι επιστήμονες
Για να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό οι επιστήμονες έπρεπε πρώτα να αποδείξουν ότι τα κύπελλα χρησίμευαν για την πόση του κρασιού. Η φαινομενική τους καταλληλότητα για τη χρήση αυτή δηλαδή, δεν αποτελεί απόδειξη.
Για τον σκοπό αυτό, ο Δρ. Maxime Rageot, ανέλυσε δύο θραύσματα από τις συλλογές του Ινστιτούτου Κλασικής Αρχαιολογίας στο Τύμπιγκεν, ερευνώντας τα οργανικά τους υπολείμματα.
Από τα εσωτερικά τείχη το αγγείου, αποσπάστηκαν δύο γραμμάρια κεραμικού υλικού και, στη συνέχεια η σκόνη διαλύθηκε για να διασπαστεί σε ενώσεις λιπιδίων και ρητίνης.
Έπειτα από περαιτέρω χημική επεξεργασία, αυτά θερμάνθηκαν στην μέγιστη θερμοκρασία των 380 βαθμών Κελσίου και στη συνέχεια, αναλύθηκαν. Αναγνωρίστηκαν πολλά αλδαρικά οξέα και στα δύο δείγματα. Ειδικότερα, βρέθηκε ηλεκτρικό οξύ, φουμαρικό οξύ, πυροσταφυλικό οξύ, μηλικό οξύ και τρυγικά οξέα, σε μεγάλες ποσότητες.
Τα τρυγικά οξέα μπορεί να ερμηνευθούν ως δείκτης της ύπαρξης σταφυλιού αφού τέτοιες συγκεντρώσεις δεν έχουν καταγραφεί σε άλλα φρούτα που είναι διαθέσιμα στη Μεσόγειο.
Ο προσδιορισμός του ηλεκτρικού και του πυροσταφυλικού οξέος, τα οποία συνδέονται στη διεργασία της ζύμωσης, υποδηλώνουν την ύπαρξη κρασιού (ή ξυδιού) που προέρχεται από ώριμα σταφύλια.
Έτσι ο Schliemann φαίνεται ότι είχε δίκιο. Το δέπας αμφικύπελλον χρησιμοποιήθηκε για την κατανάλωση κρασιού. Το εάν η κατανάλωση κρασιού συνδεόταν με θρησκευτικές πρακτικές, τελετουργικά και δημόσια συμπόσια, ή απλά ήταν πόση του κρασιού στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής ωστόσο, παραμένει ασαφές.
Δεν ήταν αποκλειστικό προνόμιο των ισχυρών
Όσο για το ποιος το κατανάλωνε, οι αναλύσεις οδηγούν στην ανάγκη διόρθωσης της παραδοσιακής, αρχαιολογικής αντίληψης. Δηλαδή, φαίνεται πως, το κρασί δεν το απολάμβαναν μόνο οι ελίτ αλλά και ο απλός λαός.
Για να δοκιμάσουν την πρωτοποριακή υπόθεση, οι μελετητές, πήραν δείγματα και από δύο απλά κύπελλα της Εποχής του Χαλκού, όπως αυτά που έχουν βρεθεί κατά εκατοντάδες στην Τροία. Τα αποτελέσματα, ήταν εντυπωσιακά: Και στα δύο δείγματα, βρέθηκαν ακριβώς τα ίδια οργανικά υπολείμματα.
Στην αρχαιολογία, είναι συχνά τα φαινομενικά πιο ασήμαντα ευρήματα αυτά που, όταν ερμηνεύονται στο ευρύτερο πλαίσιο, οδηγούν σε σημαντικά αποτελέσματα.
Με βάση τα οργανικά υπολείμματα, τα οποία δεν φαίνονται με γυμνό μάτι και ανιχνεύονται μόνο σε μοριακό επίπεδο, ο ρόλος της κατανάλωσης κρασιού κατά το δεύτερο μισό της τρίτης χιλιετίας π.Χ., πρέπει να επανεξεταστεί εκ βάθρων, τουλάχιστον στην περίπτωση της Τροίας.
Στην Τροία, το κρασί δεν ήταν αποκλειστικό προνόμιο των πλούσιων και των ισχυρών. Το δέπας αμφικύπελλον με τις δύο λαβές, δεν ήταν σύμβολο ισχύος των ελίτ, αλλά ένα πολύ διαδεδομένο αγγείο. Για καθημερινή χρήση, αξιοποιούνταν πολλοί τύποι αγγείων, ενώ δεν προοριζόταν κανένα ιδιαίτερο κύπελλο για ξεχωριστές περιστάσεις.
Το αν και σε ποιο βαθμό μπορούμε να περιμένουμε κάποια αλλαγή της οπτικής και σε άλλες θέσεις των επιστημόνων για την πρώιμη Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο και την Ανατολία, μπορεί μόνο να απαντηθεί οριστικά μέσω βιομοριακών αναλύσεων. Άλλωστε, όπως συμβαίνει συχνά, δεν θα μας προκαλέσει εντύπωση αν, η Τροία αποδειχθεί η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.
Αργυρό κύπελλο από το Βρετανικό Μουσείο που ανακαλύφθηκε κοντά στην Τροία. Φωτογραφία: The Trustees of the British Museum, CC BY-SA
Από το enikos
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου